Kurs prawo pracy – Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) i Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS). Szkolenie #16.

Wstęp – ZUS i FUS

Na początku należy wspomnieć, że niniejszy artykuł jest szesnastym z serii artykułów (oraz materiałów wideo) dotyczących prawa pracy. Dla osób, które nie czytały poprzednich artykułów zapraszamy do lektury tutaj, natomiast wszystkie z artykułów oraz odcinków wideo można czytać/oglądać niezależnie od siebie. Zapraszamy też na nasz kanał YouTube ,,Prawo dla Ciebie” i zachęcamy do zostawienia subskrypcji. Na gruncie tego artykułu omówione zostaną natomiast podstawowe kwestie związane z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych oraz Funduszem Ubezpieczeń Społecznych.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Przede wszystkim, trzeba wskazać na to, czym w zasadzie jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych, czyli popularnie nazywany ZUS. ZUS to instytucja publicznoprawna realizująca zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych w Polsce. Jest to państwowa jednostka organizacyjna, posiadająca osobowość prawną, która realizuje zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych w Polsce. Jest także jednostką sektora finansów publicznych[1]. Zakład Ubezpieczeń społecznych zajmuje się także dystrybucją świadczeń (np. emerytur, rent, zasiłków chorobowych lub macierzyńskich) w wysokości i na zasadach ustalonych przez parlament i rząd[2]. ZUS powstał w 1934 roku, a jego siedziba (centrala) znajduje się w Warszawie. Zakres rzeczowy działania centrali obejmuje w szczególności:

• dysponowanie Funduszem Ubezpieczeń Społecznych, Funduszem Emerytur Pomostowych, Funduszem Rezerwy Demograficznej i Funduszem Alimentacyjnym w stanie likwidacji,
• opracowywanie analiz, strategii, planów działalności Zakładu oraz prognoz z zakresu działalności Zakładu,
• kształtowanie polityki kadrowej, szkoleniowej, wydawniczej, informacyjnej, promocyjnej i doradczej Zakładu,
• zarządzanie finansami Zakładu,
• dysponowanie majątkiem Zakładu,
• współpracę z organami administracji rządowej, instytucjami zagranicznymi oraz organizacjami międzynarodowymi i krajowymi w zakresie ubezpieczeń społecznych oraz inne.

Prezesem ZUS jest obecnie Gertruda Uścińska, która stoi na czele tego podmiotu. Prezes Zakładu wydaje np. akty wewnętrzne oraz nadaje Zakładowi regulamin organizacyjny. Prezesa Zakładu powołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego złożony po zasięgnięciu opinii Rady Nadzorczej Zakładu. Oprócz niego, w ramach struktury organizacyjnej ZUS wyróżnia się także zarząd (od 2 do 4 członków, powoływanych przez Radę Nadzorczą na wniosek Prezesa ZUS) oraz Rada Nadzorcza (powoływana na pięcioletnią kadencję przez Prezesa Rady Ministrów). ZUS posiada swoje 42 oddziały w wielu większych miastach Polski – takich jak np. Gdańsk, Kraków, Łódź, Poznań czy też Toruń. Oddziałami tymi kierują odpowiedni dyrektorzy. Na wolne miejsca pracy w zakładzie przeprowadzany jest nabór kandydatów, który ma charakter otwarty i konkurencyjny. Oprócz tego, funkcjonują także odpowiednie inspektoraty i biura terenowe ZUS. Jak wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 stycznia 2010 roku: ,,Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest państwową jednostką organizacyjną i posiada osobowość prawną, a jego siedzibą jest Warszawa. W skład Zakładu wchodzą m.in. terenowe jednostki organizacyjne, którymi są oddziały i podlegające im inspektoraty. Oddziały te, jako jednostki organizacyjne osoby prawnej, nie są wyposażone w zdolność sądową”[3]. Nadzór nad zgodnością działań Zakładu z obowiązującymi przepisami sprawuje minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego. Nadzór ten nie może dotyczyć spraw indywidualnych rozstrzyganych w drodze decyzji administracyjnej. W zakresie wydawanych decyzji administracyjnych działalność ZUS jest weryfikowana przez sądy powszechne i sądy administracyjne[4]. Kwestie związane z zakresem działań ZUS, a także ubezpieczeniami społecznymi, uregulowane są głównie na gruncie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych[5]. Zgodnie zaś z art. 68 wspomnianej ustawy, do zakresu działania Zakładu należy między innymi:

1. realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych, a w szczególności stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych,
2. opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu zabezpieczenia społecznego,
3. realizacja umów i porozumień międzynarodowych w dziedzinie ubezpieczeń społecznych,
4. wystawianie osobom uprawnionym do emerytur i rent z ubezpieczeń społecznych imiennych legitymacji emeryta-rencisty, potwierdzających status emeryta-rencisty,
5. dysponowanie środkami finansowymi funduszów ubezpieczeń społecznych,
6. opracowywanie aktuarialnych analiz i prognoz w zakresie ubezpieczeń społecznych,
7. kontrola orzecznictwa o czasowej niezdolności do pracy,
8. wydawanie Biuletynu Informacyjnego oraz inne.

Do zakresu działania Zakładu należy także prowadzenie prewencji rentowej, obejmującej m.in. rehabilitację leczniczą, badania i analizy przyczyn niezdolności do pracy i inne działania prewencyjne[6]. Zakład wykonuje również zadania powierzone na podstawie innych ustaw (np. postępowania egzekucyjnego w administracji) i może wykonywać inne zlecone zadania z dziedziny ubezpieczeń lub zabezpieczenia społecznego[7]. Ze swojego działania ZUS dokonuje corocznego sprawozdania – sprawozdanie finansowe Zakładu podlega badaniu i ogłoszeniu na zasadach określonych w przepisach o rachunkowości[8]. Aspekty dotyczące poszczególnych zasiłków oraz ubezpieczeń społecznych zostaną w szczegółowy sposób omówione na gruncie kolejnego z odcinków. Przychody ZUS pochodzą głównie z odpisu z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, należności z tytułu poniesionych kosztów poboru i dochodzenia składek, dotacji z budżetu państwa, wpływów z tytułu wykonywania innych zadań zlecanych Zakładowi, oprocentowania środków Zakładu na rachunkach bankowych czy też innych dochodów. Z przychodów zakładu finansowane są wydatki na wynagrodzenia, zakup towarów i usług, wydatki na inwestycje, koszty bieżącej działalności i wydatki na prowadzenie punktu kontaktowego. ZUS prowadzi swoją działalność i wykonuje powierzone mu zadania także na podstawie statutu ZUS – nadanego mu w ramach odpowiedniego Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 2011 roku[9]. ZUS prowadzi także swoją stronę internetową, na której znaleźć można różnego rodzaju informacje dotyczące statystyk w Polsce czy też planów w zakresie konkretnych ubezpieczeń na dany rok. Można tam znaleźć także dane statystyczne na temat płatników składek, ubezpieczonych, świadczeniobiorców, a także z zakresu orzecznictwa lekarskiego i rehabilitacji leczniczej[10]. ZUS posiada także Platformę Usług Elektronicznych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych[11] (PUE), na której możliwe jest złożenie wniosków do ZUS w formie elektronicznej – dotyczących np. uzyskania zaświadczenia o niezaleganiu ze składkami albo złożenia wniosku o otrzymanie dodatkowego zasiłku opiekuńczego. Możliwe jest także sprawdzenie np. swojego stanu konta w ZUS, udzielenie pełnomocnictwa albo będąc lekarzem wystawiać elektroniczne zwolnienia lekarskie. W ramach ZUS funkcjonują także odpowiednie infolinie, w ramach których można uzyskać konkretne informacje. Jak wskazuje się na stronie internetowej ZUS: ,,Zakład Ubezpieczeń Społecznych od kilku lat systematycznie i konsekwentnie realizuje projekty rozwoju e-usług, jak np. e-Składka, e-ZLA, e-Akta, EESSI (system elektronicznej wymiany informacji dotyczących zabezpieczenia społecznego w UE). Wpisuje się tym w strategię budowy e-Państwa”[12].

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych

Nieco inną instytucją jest natomiast FUS, czyli Fundusz Ubezpieczeń Społecznych. FUS jest funduszem celowym, który jest zarządzany przez ZUS. Został utworzony z dniem 1 stycznia 1999 roku. Kwestie związane z FUS oraz z emeryturą i rentą uregulowane są na gruncie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych[13]. W ramach FUS wskazuje się 5 głównych funduszy:

1. fundusz emerytalny (związany z emerytami obywateli),
2. fundusz rentowy (z tego funduszu funduje się np. renty szkoleniowe, rodzinne, zasiłki pogrzebowe i inne),
3. fundusz chorobowy (dotyczący np. zasiłków chorobowych),
4. fundusz wypadkowy (z niego są finansowane m.in. renty wypadkowe),
5. fundusz rezerwowy (z niego uzupełniane są niedobory w przypadku pozostałych funduszy).

Dla funduszy tych nie prowadzi się odrębnych rachunków bankowych. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 7 czerwca 2017 roku: ,,Określony w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, o którym mowa w art. 51 tej ustawy, jest państwowym funduszem celowym, powołanym w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych, obejmującym kilka mniejszych funduszy cząstkowych, co jest konsekwencją przyjętego w art. 1 ustawy systemowej podziału ubezpieczeń społecznych na cztery odrębne rodzaje ubezpieczeń, czyli na ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe”[14]. Według zaś art. 56 ust. 1 ustawy, ostatni z wymienionych funduszy, czyli fundusz rezerwowy, tworzy się ze środków pozostających w dniu 31 grudnia każdego roku na rachunku bankowym FUS pomniejszonych o kwoty niezbędne do zapewnienia wypłat świadczeń przypadających na pierwszy miesiąc kolejnego roku oraz z odsetek od ulokowanych środków funduszu rezerwowego. Wpływy do FUS pochodzą przede wszystkim ze składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe), z wpłat i dotacji z budżetu państwa, a także oprocentowania rachunków bankowych FUS. Z tych środków finansowane są wypłaty świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, chorobowego oraz wypadkowego, spłaty kredytów i pożyczek wraz z odsetkami, odsetki za nieterminowe wypłaty świadczeń oraz inne wydatki. Warto także wspomnieć, że FUS może lokować okresowe nadwyżki środków np. w papierach wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa albo na rachunkach lokat terminowych[15]. Oprócz FUS, funkcjonuje także Fundusz Rezerwy Demograficznej (FRD) – stworzony dla ubezpieczenia emerytalnego.

Urząd Skarbowy

Można wskazać także krótko na inną instytucję, która także posiada duże znaczenie na gruncie prawa pracy, a także prawa podatkowego – czyli Urzędzie Skarbowym (US). Podstawą prawną jego funkcjonowania jest obecnie szereg ustaw – np. ustawa o Krajowej Administracji Skarbowej[16] czy też ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa[17]. Trzeba jednak pamiętać, że KAS powstała dopiero w 2017 roku. Wcześniej organy administracji skarbowej były podzielone na: administrację podatkową (z izbami i urzędami skarbowymi), Służbę Celną i kontrolę skarbową. Obecnie zaś te organy połączone są w ramach jednego organu. KAS to organ administracji skarbowej i celnej w Polsce. W struktury Krajowej Administracji Skarbowej wchodzi m.in. Służba Celno-Skarbowa, która jest organem ścigania. Zgodnie zaś z art. 1 ust. 2 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej, KAS stanowi wyspecjalizowaną administrację rządową wykonującą zadania z zakresu realizacji dochodów z tytułu podatków, należności celnych, opłat oraz niepodatkowych należności budżetowych, ochrony interesów Skarbu Państwa oraz ochrony obszaru celnego Unii Europejskiej, a także zapewniającą obsługę i wsparcie podatnika i płatnika w prawidłowym wykonywaniu obowiązków podatkowych oraz obsługę i wsparcie przedsiębiorcy w prawidłowym wykonywaniu obowiązków celnych. Wobec tego, obecnie jednostkami organizacyjnymi KAS są m.in. urzędy skarbowe. Na ich czele stoją naczelnicy urzędów skarbowych, którzy posiadają kompetencje związane m.in. z poborem podatków, należności celnych, opłat oraz niepodatkowych należności budżetowych. Zapewniają też obsługę i wsparcie podatników[18]. Natomiast same urzędy skarbowe posiadają kompetencje w zakresie np. ustalania i określania należności budżetowych, wspierania podatników, kontroli podatkowych czy też ewidencji podatników i płatników. [1] K. Kwapisz [w:] Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, Warszawa 2013, art. 66. [2] https://www.infor.pl/prawo/emerytury/slownik/69796,Zaklad-Ubezpieczen-Spolecznych.html (dostęp online 09.04.2021). [3] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2010 roku, sygn. akt IV CSK 280/09. [4] P. Kostrzewa [w:] Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, LEX/el. 2014, art. 66. [5] Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 423 z późn. zm.). [6] Art. 69 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. [7] J. Wantoch-Rekowski, T. Brzezicki [w:] M. Bartoszewska, J. Lachowski, A. Laskowska-Hulisz, M. Łabanowski, W. Morawski, A. Radzisław, L. Ramlo, J. Wantoch-Rekowski, T. Brzezicki, Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, Warszawa 2015, art. 66. [8] Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 217 z późn. zm.). [9] Rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 4 marca 2021 r. w sprawie nadania statutu Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. poz. 431). [10] https://psz.zus.pl/ (dostęp online 09.04.2021). [11] https://www.gov.pl/web/gov/platforma-uslug-elektronicznych-zakladu-ubezpieczen-spolecznych (dostęp online 09.04.2021). [12] https://www.zus.pl/o-zus/o-nas/strategia-zus/strategia-zus-na-lata-2021-2025 (dostęp online 09.04.2021). [13] Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 291 z późn. zm.). [14] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 7 czerwca 2017 roku, sygn. akt III AUa 981/16. [15] https://www.zus.pl/o-zus/o-nas/finanse/fundusz-ubezpieczen-spolecznych (dostęp online 09.04.2021). [16] Ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 422). [17] Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1325 z późn. zm.). [18] https://www.gov.pl/web/kas/struktura-kas (dostęp online 09.04.2021).

DARMOWY KURS I SZKOLENIE ONLINE PRAWO PRACY 2021

Przy okazji zapraszamy na darmowy kurs (szkolenie) online z prawa pracy 2021 prowadzony przez nas tutaj.