Wstęp

Cześć! Witam Cię w kursie online z podstaw prawa gospodarczego. Ja nazywam się Adrian Szydlik, jestem radcą prawnym, mieszkam w Gdańsku i prowadzę portal o nazwie Prawo dla Ciebie. Na początku należy wspomnieć, że niniejszy artykuł jest pierwszym z serii artykułów (oraz materiałów wideo) dotyczących prawa gospodarczego w ramach kursu (szkolenia) z tej gałęzi prawa. Zapraszamy też na nasz kanał YouTube ,,Prawo dla Ciebie” i zachęcamy do zostawienia subskrypcji. Pełny dostęp do kursu z prawa gospodarczego można wykupić tutaj: www.prawodlaciebie.elms.pl

Na gruncie tego artykułu omówione zostaną natomiast podstawowe kwestie związane z prawem gospodarczym publicznym, w tym aspekty takie jak jego cechy, zasady, funkcje, źródła, rola Konstytucji RP oraz gospodarki rynkowej w tej gałęzi prawa.

Prawo gospodarcze publiczne. Kurs szkolenie online

Przede wszystkim, prawo gospodarcze publiczne reguluje relacje między administracją publiczną a podmiotami gospodarczymi oraz określa ramy i zasady prowadzenia działalności gospodarczej. Prawo gospodarcze publiczne w Polsce opiera się na  szeregu różnego ustaw, a także na Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej[1], która określa zasady funkcjonowania gospodarki i roli państwa w sektorze gospodarczym. Ponadto, istnieje wiele aktów prawnych regulujących różne aspekty prawa gospodarczego publicznego, takie jak ustawa Prawo przedsiębiorców, ustawa Prawo zamówień publicznych, ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów, ustawa o finansach publicznych oraz szereg innych aktów.

W Polsce istnieją różne organy i instytucje odpowiedzialne za regulację i egzekwowanie prawa gospodarczego publicznego. Należą do nich np. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) – który jest odpowiedzialny za ochronę konkurencji i konsumentów, monitorowanie rynku, zwalczanie praktyk antykonkurencyjnych i nadzór nad koncentracją przedsiębiorstw. Funkcjonuje także m.in. Prezes Urzędu Zamówień Publicznych (UZP) – który jest odpowiedzialny za kontrolę i nadzór nad postępowaniami z zakresu zamówień publicznych, zapewnienie uczciwości i przejrzystości w procesie udzielania zamówień publicznych. Wreszcie, ważna jest także Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) – która to jest odpowiedzialna za nadzór nad instytucjami finansowymi, takimi jak banki, ubezpieczyciele, fundusze inwestycyjne, i zapewnienie stabilności i uczciwości na rynkach finansowych[2].

Prawo gospodarcze publiczne obejmuje wiele obszarów dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej. Należą do nich: regulacje dotyczące tworzenia i rejestracji spółek i innych podmiotów gospodarczych, regulacje dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej przez jednostki samorządu terytorialnego, regulacje dotyczące zamówień publicznych, regulacje dotyczące ochrony konkurencji, regulacje dotyczące ochrony konsumentów, takie jak prawo do odstąpienia od umowy, ochrona przed nieuczciwymi praktykami handlowymi i wiele innych. Prawo gospodarcze publiczne reguluje również kwestie związane z finansami publicznymi. Obejmuje to regulacje dotyczące budżetu państwa, finansów samorządowych, podatków, podatków lokalnych, ulg i preferencji podatkowych dla przedsiębiorców oraz zasady wydatkowania środków publicznych. Prawo gospodarcze publiczne określa także funkcje państwa w gospodarce zadania i kompetencje organów państwowych w gospodarce.

Cechy, zasady i funkcje prawa gospodarczego publicznego

Prawo gospodarcze publiczne posiada odpowiednie cechy i reguluje relacje między organami administracji publicznej a podmiotami gospodarczymi. Dotyczy to zarówno organów centralnych, jak i jednostek samorządu terytorialnego. Przez określenie uprawnień, obowiązków i procedur, prawo gospodarcze publiczne tworzy ramy prawne dla działalności gospodarczej prowadzonej przez organy publiczne. Jedną z głównych cech prawa gospodarczego publicznego jest także ochrona interesów publicznych. Prawo to ma na celu zapewnienie, że działalność gospodarcza prowadzona przez organy publiczne służy dobru publicznemu i zgodna jest z zasadami etyki, uczciwości i przejrzystości. Chroni interesy społeczeństwa, konsumentów, ochronę konkurencji oraz zapobiega nadużyciom w sektorze publicznym[3].

Prawo gospodarcze publiczne pełni także odpowiednie funkcje:

• Funkcja regulacyjna – jedną z głównych funkcji prawa gospodarczego publicznego jest tworzenie i wprowadzanie norm prawnych regulujących działalność gospodarczą. Prawo to określa zasady i procedury, które muszą być przestrzegane przez podmioty gospodarcze oraz organy państwowe. Regulacje te obejmują takie kwestie jak zakładanie i rejestracja przedsiębiorstw, prowadzenie działalności gospodarczej, ochrona konsumentów, konkurencja, polityka handlowa i wiele innych aspektów związanych z gospodarką.
• Funkcja kontrolna – prawo gospodarcze publiczne pełni również funkcję kontrolną, polegającą na monitorowaniu i egzekwowaniu przestrzegania przepisów gospodarczych. Organom państwowym przysługuje prawo kontrolowania i inspekcji podmiotów gospodarczych w celu upewnienia się, że działają zgodnie z prawem. Kontrola obejmuje takie aspekty jak spełnianie norm jakościowych, przestrzeganie przepisów dotyczących konkurencji, ochrony konsumentów, ochrony środowiska itp. W przypadku stwierdzenia naruszeń, organy państwowe mają uprawnienia do nałożenia sankcji lub innych środków zaradczych.
• Funkcja ochronna – prawo gospodarcze publiczne pełni istotną funkcję ochronną w odniesieniu do różnych interesów. Na przykład, chroni interesy konsumentów poprzez ustanawianie przepisów dotyczących jakości, bezpieczeństwa i informacji o produktach. Chroni również interes publiczny, regulując monopolistyczne praktyki, nadużycia pozycji dominującej czy praktyki antykonkurencyjne. Ponadto, prawo gospodarcze publiczne może chronić interesy środowiska naturalnego poprzez wprowadzanie przepisów dotyczących ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju.
• Funkcja redystrybucyjna – prawo gospodarcze publiczne może również pełnić funkcję redystrybucyjną, która polega na zapewnianiu równowagi społeczno-gospodarczej i redukcji nierówności. Poprzez różne narzędzia, takie jak podatki, ulgi podatkowe, systemy wsparcia finansowego czy preferencyjne traktowanie określonych branż czy regionów, państwo może dążyć do dystrybucji dochodów i bogactwa w bardziej sprawiedliwy sposób[4].
• Funkcja planistyczna – w ramach funkcji planistycznej, prawo gospodarcze publiczne może stanowić narzędzie do realizacji celów i strategii rozwoju gospodarczego. Państwo może wprowadzać plany, programy i regulacje, które mają na celu stymulowanie określonych sektorów gospodarki, promowanie innowacji, wspieranie przedsiębiorczości czy rozwój infrastruktury. W ten sposób, prawo gospodarcze publiczne może przyczyniać się do osiągania określonych celów gospodarczych państwa.

Poza tym, istnieją także odpowiednie zasady prawa gospodarczego publicznego, które to są kluczowymi normami, które regulują działalność gospodarczą prowadzoną przez organy państwowe lub inne instytucje publiczne. Pierwszą z nich jest zasada państwa prawnego. Zgodnie z tą zasadą, państwo musi działać zgodnie z prawem i przestrzegać swoich własnych przepisów prawa gospodarczego. Państwo jest zobowiązane do stworzenia jasnych i przejrzystych regulacji dotyczących działalności gospodarczej[5].

Drugą jest zasada wolności gospodarczej. Wolność gospodarcza oznacza, że podmioty gospodarcze mają prawo do prowadzenia działalności gospodarczej, wyboru zawodu oraz korzystania z posiadanego majątku w sposób zgodny z prawem. Państwo może wprowadzać ograniczenia dla ochrony interesu publicznego, takie jak wymogi licencyjne czy ograniczenia monopolistyczne. Trzecią jest zasada równości podmiotów gospodarczych. Prawo gospodarcze publiczne nakłada obowiązek traktowania podmiotów gospodarczych równo i uczciwie. Państwo nie powinno faworyzować żadnego przedsiębiorcy lub branży, a decyzje dotyczące gospodarki powinny być podejmowane w sposób obiektywny i sprawiedliwy[6].

Czwartą stanowi zasada ochrony konsumentów. Prawo gospodarcze publiczne ma na celu zapewnienie ochrony konsumentów przed nieuczciwymi praktykami i niebezpiecznymi produktami. Państwo może ustanawiać normy bezpieczeństwa, wymogi jakościowe oraz przepisy dotyczące reklamy i informacji dla konsumentów. Piątą jest zasada ochrony konkurencji. Prawo gospodarcze publiczne stawia sobie za cel zapewnienie uczciwej konkurencji na rynku. Państwo może wprowadzać przepisy antymonopolowe, które mają na celu zapobieganie nadużyciom pozycji dominującej, kartelom i innym formom ograniczania konkurencji.

Szósta to zasada odpowiedzialności państwa. Jeżeli państwo działa w ramach swojej działalności gospodarczej i powoduje szkodę, może być odpowiedzialne za jej naprawienie. Zasada ta zapewnia odszkodowanie dla podmiotów gospodarczych lub jednostek, które poniosły straty w wyniku nieprawidłowego działania państwa. Siódmą stanowi zasada racjonalnego gospodarowania zasobami publicznymi. Prawo gospodarcze publiczne nakłada obowiązek na państwo, aby gospodarować zasobami publicznymi w sposób efektywny i racjonalny. Państwo powinno dbać o zrównoważony rozwój gospodarczy, ochronę środowiska naturalnego oraz zapewnienie równowagi między interesami gospodarczymi a społecznymi.

Konstytucja RP i gospodarka rynkowa. Kurs online

Część zasad związanych z prawem gospodarczym publicznym wynika także z Konstytucji RP. Dla przykładu, zasada społecznej gospodarki rynkowej oraz zasada wolności gospodarczej są fundamentalnymi zasadami, które stanowią podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. Zasada społecznej gospodarki rynkowej opiera się na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych. Jej celem jest realizacja celów o charakterze ogólnospołecznym i zapewnienie odpowiednich zabezpieczeń socjalnych dla wszystkich obywateli[7]. Została wskazana w art. 20 ustawy zasadniczej, według którego: ,,Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej”.

Gospodarka rynkowa w Polsce jest oparta zatem na zasadach wolności gospodarczej oraz konkurencji. Po transformacji systemowej w latach 90. XX wieku, Polska przeszła z centralnie planowanej gospodarki socjalistycznej do systemu gospodarki rynkowej. Proces transformacji gospodarczej w Polsce rozpoczął się wraz z upadkiem systemu socjalistycznego w 1989 roku. Główne cele transformacji obejmowały liberalizację gospodarki, prywatyzację przedsiębiorstw państwowych, otwarcie na inwestycje zagraniczne oraz wprowadzenie mechanizmów rynkowych. Polska przeszła z centralnie planowanej gospodarki, w której państwo miało dominującą rolę, do systemu opartego na działalności przedsiębiorców i rynku[8].

Jednym z kluczowych elementów transformacji gospodarczej w Polsce było przeprowadzenie procesu prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. W ramach tego procesu wiele państwowych zakładów i firm zostało sprywatyzowanych poprzez sprzedaż udziałów lub przekształcenie w spółki akcyjne. Prywatyzacja miała na celu przekazanie kontroli nad gospodarką z rąk państwa do sektora prywatnego, co miało sprzyjać rozwijaniu inicjatywy przedsiębiorczej, zwiększeniu efektywności i konkurencyjności przedsiębiorstw.

W gospodarce rynkowej w Polsce istotną rolę odgrywa konkurencja. Konkurencyjność rynku ma na celu zapewnienie równych szans dla przedsiębiorców, zachęcanie do innowacji i obniżania cen. W tym celu wprowadzono odpowiednie regulacje antymonopolowe, które mają chronić konkurencję przed nadużyciami ze strony dużych przedsiębiorstw i zapewnić uczciwe warunki działania dla wszystkich podmiotów gospodarczych.

Także członkostwo Polski w Unii Europejskiej od 2004 roku miało istotny wpływ na rozwój gospodarki rynkowej. Dostęp do jednolitego rynku europejskiego, funduszy strukturalnych i programów wspierających przyczynił się do modernizacji infrastruktury, wzrostu inwestycji zagranicznych oraz integracji z europejskimi łańcuchami dostaw. Integracja europejska otworzyła polskim przedsiębiorcom nowe możliwości rozwoju i ekspansji na rynki zagraniczne. Pomimo znaczących osiągnięć, gospodarka rynkowa w Polsce stoi także przed pewnymi wyzwaniami. Są to m.in. potrzeba dalszego wzmacniania konkurencyjności przedsiębiorstw, rozwijania innowacji, poprawy efektywności administracji publicznej oraz zmniejszenia różnic regionalnych. Ważne jest również odpowiednie dostosowanie się do zmian globalnych, takich jak rozwój technologii cyfrowych czy zmiany klimatyczne[9].

Jak wskazywał zaś Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 9 stycznia 2007 roku: ,,Społeczna gospodarka rynkowa ma status zasady ustrojowej, zaś ustrojodawca, charakteryzując ustrój gospodarczy państwa jako społeczną gospodarkę rynkową, wyznacza kierunki dążeń państwa w tym zakresie. Ustawodawca winien umacniać i rozwijać społeczną gospodarkę rynkową przede wszystkim przez wspieranie jej aspektów rynkowych”[10].

Zasady wynikające z Konstytucji RP. Szkolenie online

Poza tym, także zasada solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych wynika bezpośrednio z art. 20 Konstytucji RP. Zakłada ona współdziałanie między różnymi podmiotami społecznymi w celu osiągnięcia wspólnych celów i rozwiązywania problemów gospodarczych. W zakresie wolności gospodarczej art. 22 ustawy zasadniczej wskazuje natomiast, iż ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny.

Idąc dalej, zasada demokratycznego państwa prawnego, określona w art. 2 Konstytucji, podkreśla, że Rzeczpospolita Polska jest państwem prawnym, w którym obowiązują zasady sprawiedliwości społecznej. Obejmuje ona m.in. racjonalne stanowienie prawa, zakaz działania wstecz, ochronę praw nabytych i inne zasady gwarantujące sprawiedliwość społeczną. Kolejną z zasad jest zasada proporcjonalności, która to zgodnie z art. 31 Konstytucji RP, stanowi, że ograniczenia w korzystaniu z konstytucyjnych wolności i praw mogą być wprowadzane jedynie w przypadkach, gdy są niezbędne dla bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, ochrony środowiska, zdrowia, moralności publicznej lub wolności i praw innych osób.

Kolejną ze wskazanych jest zasada równości wobec prawa, zawarta w art. 32 Konstytucji RP, która gwarantuje, że wszyscy obywatele są równi wobec prawa i mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Zakazuje się dyskryminacji ze względu na jakiekolwiek przyczyny w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym[11]. Ostatnia z omawianych, tj. zasada pomocniczości oznacza natomiast, że rola państwa jako regulującego stosunki gospodarcze ogranicza się do tworzenia odpowiednich warunków społecznych i ekonomicznych dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Oznacza to, że państwo interweniuje tylko wtedy, gdy jest to konieczne, a w innych przypadkach pozostawia inicjatywę i działanie podmiotom gospodarczym[12].

Podsumowując zatem, prawo gospodarcze publiczne w Polsce jest ważnym obszarem prawa, który reguluje relacje między administracją publiczną a sektorem gospodarczym. Stanowi ono podstawę dla prowadzenia działalności gospodarczej, zapewnia ochronę konkurencji, ochronę konsumentów oraz określa zasady budżetowe i finansowe. Odpowiednie organy takie jak UOKIK czy też KNF pełnią zaś istotną rolę w egzekwowaniu przepisów prawa gospodarczego publicznego.

Kazus i zadania aktywizujące

Oprócz tego, mam dla Ciebie jeszcze krótki kazus. Ze względu na obowiązującą sytuację w kraju, rządzący planują wprowadzenie ograniczeń wolności działalności gospodarczej i wprowadzenie ograniczeń dla niektórych działalności. Planują to wprowadzić w drodze rozporządzenia – czy jest to zgodne z Konstytucją RP? Odpowiedź – Zgodnie z art. 22 Konstytucji RP, ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. Zatem wprowadzenie takich ograniczeń powinno nastąpić w drodze ustawowej, nie zaś za pomocą rozporządzenia (które jest niżej w hierarchii aktów prawnych w Polsce). Do tego konieczny jest także dla rządzących ważny interes publiczny, którym można by uzasadnić takie działania.

Na koniec odcinka w ramach zadań aktywizujących przemyśl poniższe pytania, postaraj się wypisać sobie na kartce odpowiedzi na te pytania, a w razie wątpliwości znajdź odpowiedzi w przepisach albo odcinku.

Zadanie 1: Jakie kwestie reguluje prawo gospodarcze publiczne?

Zadanie 2: Jakie są podstawowe funkcje prawa gospodarczego publicznego? Scharakteryzuj jedną z takich funkcji.

Zadanie 3: Na czym polega zasada wolności działalności gospodarczej w Polsce?

Zadanie 4: Czym jest społeczna gospodarka rynkowa? Czy występuje ona w RP?

 

—

[1] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).

[2] L. Kieres, Społeczna gospodarka rynkowa w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Nr 372, 2014, s. 181.

[3] W. Skrzydło [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, wyd. VII, Warszawa 2013, art. 20, SIP/Lex.

[4] E. Kosiński, Aspekt prawny wolności gospodarczej, Kwartalnik Prawa Publicznego, 2003, Nr 4, s. 25.

[5] K. Complak [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, (red.) M. Haczkowska, Warszawa 2014, art. 2, SIP/Lex.

[6] K. Klecha, Wolność działalności gospodarczej w Konstytucji RP, Warszawa 2009, s. 54

[7] L. Garlicki, M. Zubik [w:] M. Derlatka, K. Działocha, P. Sarnecki, W. Sokolewicz, J. Trzciński, M. Wiącek, L. Garlicki, M. Zubik, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom I, Warszawa 2016, art. 20, SIP/Lex.

[8] M. Maciołek, O publicznym prawie podmiotowym, Samorząd Terytorialny 1992, nr 1–2, s. 12.

[9] http://wiep.pl/spoleczna-gospodarka-rynkowa-encyklopedyczny/ (dostęp online 26.06.2023).

[10] Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 stycznia 2007 roku, sygn. akt P 5/05, Z.U. 2007/1A/1.

[11] P. Tuleja [w:] P. Czarny, M. Florczak-Wątor, B. Naleziński, P. Radziewicz, P. Tuleja, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, wyd. II, LEX/el. 2021, art. 32.

[12] https://adwokat-koprowski.pl/zasady-prawa-gospodarczego.html (dostęp online 26.06.2023).