Od 1 marca 2021 r., na mocy ustawy o zmianie ustawy- kodeks spółek handlowych i niektórych innych ustaw, w Kodeksie spółek handlowych obowiązuje m.in. art. 3281 regulujący tzw. rejestr akcjonariuszy.
Wprowadzona zmiana jest następstwem, a zarazem dalszym etapem upraszczania procesu obrotu, który pociąga za sobą proces dematerializacji akcji. W pierwszym etapie, tj. od 1 stycznia 2021 r. ustawodawca zdecydował się bowiem na rezygnację z papierowej księgi udziałów. Motywem takiego rozstrzygnięcia było to, aby wszystkie spółki funkcjonowały według takich samych zasad – bez rozróżnienia na te, które posługiwały się akcjami w formie materialnej oraz zdematerializowanej.
Art. 3281 – 32815 regulują w sposób kompleksowy rejestr akcjonariuszy – jego zakres podmiotowy, przedmiotowy, tematykę umowy o jego prowadzenie czy kwestie związane z udostępnianiem informacji.
Zakres przedmiotowy rejestru
Przechodząc do charakterystyki należy w pierwszej kolejności wskazać, że w myśl art. 3283 KSH rejestr akcjonariuszy powinien zawierać:
1) firmę, siedzibę i adres spółki;
2) oznaczenie sądu rejestrowego i numer, pod którym spółka jest wpisana do rejestru;
3) datę zarejestrowania spółki i emisji akcji;
4) wartość nominalną, serię i numer, rodzaj danej akcji i uprawnienia szczególne z akcji;
5) nazwisko i imię albo firmę (nazwę) akcjonariusza oraz adres jego zamieszkania albo siedziby albo inny adres do doręczeń, a także adres poczty elektronicznej(jeśli wyraził on zgodę na komunikację przy jej wykorzystaniu)
6) na żądanie osoby mającej interes prawny – wpis o przejściu akcji lub praw zastawniczych na inną osobę albo o ustanowieniu na akcji ograniczonego prawa rzeczowego wraz z datą wpisu oraz wskazaniem nabywcy albo zastawnika lub użytkownika, adresu ich zamieszkania albo siedziby lub innych adresów do doręczeń, a także adresu poczty elektronicznej (jeśli wyraziły zgodę na taki sposób komunikacji.- informacje te zamieszcza się na żądanie osoby mającej interes prawny.
7) wpis, że zastawnik lub użytkownik ma prawo wykonywania prawa głosu z obciążonej akcji – na żądanie któregokolwiek z tych podmiotów
8)wpis o wykreśleniu obciążenia akcji akcjonariusza ograniczonym prawem rzeczowym;
9) wzmiankę o tym, czy akcje zostały w całości pokryte;
10) ograniczenia co do rozporządzania akcją;
11) postanowienia statutu o związanych z akcją obowiązkach wobec spółki.
Wyżej wskazany katalog informacji nie jest zamknięty, jednak stanowi niezbędne minimum mające zapewniać przede wszystkim bezpieczeństwo obrotu. Dodatkowe postanowienia może zawierać statut, o czym stanowi wprost § 2 cytowanego artykułu. Warto jednak pamiętać, że w związku z tym iż prowadzenie rejestru wymaga każdorazowo zawarcia umowy ( o czym szerzej mowa poniżej) obowiązek ujawnienia danych dodatkowych w rejestrze musi z niej bezpośrednio wynikać.
Jakiekolwiek postanowienia sprzeczne z treścią art. 3281 § 1 są nieważne z mocy prawa na podstawie art. 58 KC w zw. z art. 2 KSH
Rejestr prowadzony może być wyłącznie w formie elektronicznej.
Umowa o prowadzenie rejestru
KSH wskazuje dokładnie kto i na jakich zasadach uprawniony jest do prowadzenia rejestru akcjonariuszy. Może to być wyłącznie podmiot, któremu na mocy ustawy o obrocie instrumentami finansowymi przysługuje kompetencja do prowadzenia rachunku papierów wartościowych. Dla przykładu można wskazać tu domy maklerskie i banki prowadzące działalność maklerską czy banki powiernicze. Dokładny katalog podmiotów wskazuje art. 4 ust. 1 ustawy o obrocie dokumentami finansowymi. Sama spółka (tj. jej zarząd) nie może prowadzić rejestru, ponieważ rodziłoby to ryzyko, że kontrola stawałaby się instrumentem wykorzystywanym w sporach o status akcjonariusza.[1]
Wybór podmiotu następuje w drodze uchwały walnego zgromadzenia.
Co ciekawe, kodeks spółek handlowych nie precyzuje w jakiej formie ma zostać zawarta umowa (w szczególności czy ma ona mieć postać szczególną – kwalifikowana) ani jakie dokładnie elementy zawierać (zwłaszcza jaki należy przypisać jej charakter a co za tym idzie jakie essentialia negoti w niej zawrzeć).
Dokonanie wpisu
O procedurze dokonania wpisu mówi art. 3284 KSH. Wybrany przez zarząd spółki podmiot, dokonuje wpisu na żądanie spółki lub osoby mającej interes prawny. Dla przykładu może to być dotychczasowy akcjonariusz, jeżeli np. z akcjami związane są określone obowiązki bądź gdyby dotyczyły go przepisy prawa bądź postanowienia czynności prawnej zakazujące władania akcjami (bądź akcjami powyżej pewnego pułapu). Prócz tego, przyjąć należy, że interes prawny w złożeniu wniosku o wpis mogą in casu wykazać osoby trzecie, np. wierzyciel akcjonariusza. [2]
Przepis ten wskazuje również termin w jakim powinno się dokonać wpisu – niezwłocznie, jednak nie później niż w ciągu tygodnia (przy tej okazji należy także wskazać że w myśl utrwalonego orzecznictwa pojęcie „niezwłocznie” nie jest tożsame z określeniem „natychmiast”). Aby dopełnienie niezbędnych czynności było możliwe, osobie (podmiotowi) prowadzącemu rejestr należy przedstawić dokumenty uzasadniające dokonanie wpisu. Jako podstawę wpisu wskazuje się także oświadczenie akcjonariusza o zobowiązaniu do przeniesienia akcji albo obciążenia akcji ograniczonym prawem rzeczowym.
Ciekawe i dość daleko idące wydaje się to, że podmiot prowadzący rejestr ma prawo do badania treści i formy dokumentów uzasadniających dokonanie wpisu, jednak nie jest zobowiązany do weryfikacji ich zgodności z prawem oraz prawidłowości. Z drugiej jednak strony w uzasadnieniu projektu nowelizacji nacisk położony został na standard należytej staranności. Od podmiotu profesjonalnego należy bowiem wymagać większej dokładności wobec czego w sytuacji w której poweźmie on uzasadniona wątpliwość co do prawdziwości przedłożonych dokumentów powinien zbadać czy nie zostały one sfałszowane.
Jednocześnie, przy dokonywaniu wpisów do rejestru akcjonariuszy podmiot prowadzący rejestr uwzględnia ograniczenia co do rozporządzania akcją.
Na mocy nowelizacji podmiot prowadzący rejestr uzyskał także prawo do niedokonania wpisu, jednak w KSH nie wskazuje się choćby przykładowego katalogu przyczyn jakie mogą to uzasadniać. Jedna z nich może stanowić wskazane już powyżej podejrzenie nieprawdziwości dokumentów, jednak rozszerzenie takich przypadków nastąpi z pewności z biegiem czasu w literaturze przedmiotu oraz orzecznictwie.
Podmiot prowadzący rejestr ma również obowiązek poinformować spółkę o dokonaniu jak i niedokonaniu wpisu, a w tym drugim wypadku także podania przyczyn odmowy.
W kontekście powyższego rodzi się kilka pytań praktycznych, na które odpowiedzi z pewnością udzieli z biegiem czasu doktryna oraz orzecznictwo. Przede wszystkim, w kontekście poruszonego już powyżej problemu należy się zastanowić czy spółka jako taka ma prawo do oceny czy odmowa wpisu była zasadna i w razie uznania że nie – pociągnąć podmiot prowadzący rejestr do odpowiedzialności z tego tytułu. Po drugie- przy udzieleniu odpowiedzi twierdzącej na pierwsze pytanie – w jakim reżimie podmiot ten ma odpowiadać. Przyjmując, że dokonywanie przez niego czynności wynika z umowy, podstawowym reżimem odpowiedzialności wydaje się być odpowiedzialność kontraktowa, co jednak nie wyklucza odpowiedzialności na zasadach karnych w przypadku gdy prowadzący rejestr dopuści się przy wykonywaniu czynności czynów zabronionych.
Jawność
Jeśli chodzi o cechy charakterystyczne rejestru akcjonariuszy to należy przede wszystkim wskazać na jego jawność, która jednak jest ograniczona podmiotowo. Dostęp do rejestru przysługuje bowiem jedynie spółce (radzie nadzorczej oraz zarządowi) oraz wszystkim akcjonariuszom. Uprawnienia tej drugiej grupy podmiotów nie są w żaden sposób ograniczone przedmiotowo co oznacza, że maja oni prawo do uzyskania informacji nie tylko co do informacji o akcjach posiadanych przez samego zainteresowanego, ale także o wszystkich innych akcjach.
Przepis art. 3285 KSH stanowiący o jawności należy rozpatrywać łącznie z art. 328§2 KSH stanowiącym iż uprawnienie do wglądu do rejestru akcjonariuszy przysługuje także posiadaczom warrantów subskrypcyjnych, świadectw użytkowych, świadectw założycielskich i innych tytułów uczestnictwa w dochodach lub podziale majątku spółki [3].
W doktrynie sporna jest kwestia tego, czy dostęp do rejestru przysługuje także podmiotom trzecim, którzy maja w tym interes prawny. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że dostęp do rejestru następuje za pośrednictwem prowadzącego go podmiotu oraz obecnie obowiązujące dość rygorystyczne regulacje dotyczące ochrony danych osobowych można przyjąć, że takie żądania ze strony innych podmiotów niż te wprost wymienione w przepisie spotykać się będą z niechęcia i odmowa.[4]
Świadectwo rejestrowe i utrata jego ważności, wydanie nowego świadectwa
Art. 3286 kodeksu spółek handlowych wskazuje katalog przyczyn powodujących utratę ważności świadectwa rejestrowego:
1) upływ terminu jego ważności – oznaczony w treści świadectwa. O terminie obowiązywania decyduje wnioskodawca, przepisy nie określają ani minimalnego ani maksymalnego czasu ważności.
2) przeniesienie akcji obciążonych zastawem w celu zaspokojenia zastawnika – w przypadku świadectwa rejestrowego dotyczącego tych akcji, wystawionego zastawcy – postanowienie to stanowi wyjątek od ogólnej zasady zakazu rozporządzania akcjami w okresie ważności świadectwa rejestrowego
3) przeniesienie akcji w postępowaniu egzekucyjnym – w przypadku świadectwa rejestrowego dotyczącego akcji objętych egzekucją, wystawionego dłużnikowi;
4) dokonanie przymusowego wykupu akcji – w przypadku świadectwa rejestrowego dotyczącego akcji objętych przymusowym wykupem;
5) zniszczenie lub utrata dokumentu świadectwa rejestrowego, przy czym pod pojęciem zniszczenia należy rozumieć takie uszkodzenie które uniemożliwia określenie obligatoryjnych treści świadectwa, a przez utratę – kradzież lub zgubienie.
O utracie ważności świadectwa rejestrowego z przyczyn wskazanych w pkt 2, 3 i 4 podmiot prowadzący rejestr ma obowiązek niezwłocznego zawiadomienia spółki. Przepis nie precyzuje co należy rozumieć pod pojęciem niezwłocznie (jak już jednak wspomniano nie będzie to tożsame z natychmiastowym dokonaniem zawiadomienia).
Jeśli natomiast chodzi o kwestię zniszczenia lub utracenia dokumentu to nie stoi to na przeszkodzie wydaniu nowego. W takim wypadku akcjonariusz, zastawnik lub podmiot uprawniony do wykonywania prawa głosu ma prawo do złożenia wniosku o wydanie nowego świadectwa, jednak musi to nastąpić przed upływem terminu ważności pierwotnego dokumentu. Dodatkowo, zobowiązany jest do złożenia oświadczenia w którym określi okoliczności w jakich doszło do zniszczenia lub zgubienia świadectwa rejestrowego. Na tej podstawie podmiot prowadzący rejestr wystawia nowy dokument. Przepis nie określa przy tym, czy przysługuje mu prawo do oceny zasadności takiej czynności i w razie watpliwości co do prawdziwości oświadczenia – uprawnienie do odmowy wydania duplikatu, biorąc jednak pod uwagę sformułowanie użyte w art. 3285 §3 – „wystawia”, a nie „może wystawić” zasadne wydaje się przyjęcie założenia, że podmiot prowadzący rejestr nie ma prawa do odmowy wydania nowego świadectwa w miejsce utraconego.
Udostępnianie informacji
Od uprawnienia do dostępu do rejestru akcjonariuszy o którym mowa w art. 3285 KSH należy odróżnić prawa wynikające z 32813 KSH. W tym drugim wypadku, regulacja dotyczy spółek innych niż publiczne, których akcje zarejestrowane są w depozycie papierów wartościowych. O ile zakres podmiotów, które mogą żądać informacji jest analogiczny (spółka czyli zarząd i rada nadzorcza oraz akcjonariusze), o tyle w przypadku tych spółek nie ustanawia się zasady jawności. Żądanie udzielenia informacji składa się do Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych – w przypadku samej spółki lub do podmiotu prowadzącego rachunek papierów wartościowych –w przypadku każdego z akcjonariuszy. Art. 32813 KSH w sposób enumeratywny wymienia katalog informacji które mogą zostać udzielone:
- imiona i nazwiska albo firmy (nazwy), miejsca zamieszkania albo siedziby oraz adresy albo adresy do doręczeń akcjonariuszy spółki;
- liczbę oraz odrębne oznaczenia, o których mowa w art. 55 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, akcji spółki posiadanych przez poszczególnych akcjonariuszy;
- informację o ustanowieniu zastawu albo użytkowania na akcjach spółki, ze wskazaniem liczby i odrębnych oznaczeń, o których mowa w art. 55 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, akcji objętych tym prawem oraz zastawnika albo użytkownika;
- informację, czy na rachunku papierów wartościowych dokonano wzmianki o upoważnieniu zastawnika albo użytkownika do wykonywania prawa głosu z obciążonych akcji.
Podsumowanie
Rejestr akcjonariuszy to ciekawa instytucja, która ma na celu uproszczenie i ujednolicenie zasad obrotu akcjami. W pewnym sensie wprowadzenie regulacji oraz nowych zasad dotyczących jego prowadzenia, powoduje odciążenie spółki i zmniejszenie zakresu jej obowiązków, jako że obowiązek prowadzenia rejestru akcjonariuszy spoczywa na podmiocie trzecim – uprawnionym do tego na mocy przepisów szczególnych. Nowa regulacja kodeksu spółek handlowych, obowiązująca od dnia 1 marca 2021 r. zawiera szczegółowa regulację dotycząca prowadzenia rejestru akcjonariuszy, udostępniania z niego informacji, wydawania świadectwa rejestrowego, utraty jego ważności oraz wystawiania nowego wraz ze wskazaniem okoliczności w jakich może to nastąpić. Czas pokaże czy założenia, jakimi kierował się ustawodawca wprowadzając tj. 3281-32813 Kodeksu spółek handlowych znajdą odzwierciedlenie w rzeczywistości.
[1] Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Red. Z. Jara, Legalis 2020
[2] Kodeks spółek handlowych. Komentarz…., op. cit.
[3] Kodeks spółek handlowych. Komentarz…, op. cit.
[4] Kodeks spółek handlowych. Komentarz…., op. cit.
_________________
Autor
Agnieszka Śmidoda
aplikant radcowski
w zakresie jej zainteresowań znajduje się szeroko pojęte prawo cywilne oraz prawo handlowe, z uwzględnieniem tematyki RODO oraz prawa autorskiego i prawa własności intelektualnej
Instagram – @atozalezy https://www.instagram.com/atozalezy
_________________
DARMOWE KURSY I SZKOLENIA ONLINE PRAWO PRACY 2021
Przy okazji zapraszamy na darmowy kurs (szkolenie) online z prawa pracy prowadzony przez nas tutaj.