Co daje prawo do firmy? | SBusiness.pl

W świetle przepisów Kodeksu cywilnego, firma jest oznaczeniem podmiotu – przedsiębiorcy. Oznaczenie to pełni funkcję identyfikującą przedsiębiorcę w obrocie gospodarczym, a także pełni funkcję odróżniającą go od firm innych przedsiębiorców. W polskim systemie prawnym termin „firma” używany jest dość niekonsekwentnie. Firma jednak co do zasady używana jest w znaczeniu „przedsiębiorstwa” oraz „przedsiębiorcy”. Niejednolite stosowanie pojęcia „firmy” może przysparzać problemów w definiowaniu samego oznaczenia przedsiębiorcy.

CO GWARANTUJE PRAWO DO FIRMY?

Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko, a firmą osoby prawnej, jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, lecz posiadającej zdolność prawną, jest ich nazwa. Firma tych podmiotów konstruowana jest według ogólnych zasad przewidzianych przez przepisy Kodeksu cywilnego, jednak szczegółowe zasady konstruowania firm spółek wprowadza Kodeks spółek handlowych: art. 24 k.s.h. (firma spółki jawnej), art. 90 § 1 k.s.h. (firma spółki partnerskiej), art. 104 k.s.h. (firma spółki komandytowej), art. 127 k.s.h. (firma spółki komandytowo-akcyjnej), art. 160 k.s.h. (firma spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) oraz art. 305 k.s.h. (firma spółki akcyjnej).

Treść prawa do firmy składa się z wiązki uprawnień oraz obowiązków konkretnego podmiotu.

Prawo do firmy gwarantuje:

1) nienaruszanie sfery postępowania uprawnionego,

2) uprawnienie do używania oraz

3) uprawnienie do rozporządzania firmą.

Zgłoszenie i wpis do ewidencji działalności gospodarczej powinno być uznane za podstawę rozpoczęcia działalności gospodarczej w rozumieniu jej legalizacji, co nie powinno być jednak utożsamiane z podjęciem takiej działalności. Sama data wpisu do danej ewidencji powoduje jedynie istnienie domniemania, że działalność została podjęta, a jest prowadzona, jeżeli odpowiedni wpis figuruje w rejestrze (wyrok SN, IV CSK 371/09, LEX nr 811872). Powstanie prawa do firmy uzależnione jest od podjęcia przez dany podmiot działalności gospodarczej lub zawodowej we własnym imieniu.

Firma na gruncie przepisów prawa cywilnego ma charakter osobisto-majątkowy. Za taką oceną wymiaru firmy przemawia komercyjny charakter działalności podjętej przez podmiot oraz oznaczenie go nazwiskiem lub nazwą, które są jednocześnie dobrami osobistymi w myśl art. 23 k.c. Uzyskanie statusu przedsiębiorcy sprawia, iż dotychczas używane oznaczenie, będące jego dobrem osobistym, staje się firmą- dobrem o charakterze majątkowym.

Prawo do firmy powinno być traktowane jako prawo o charakterze osobisto-majątkowym, co potwierdza również pogląd J. Sitko, zgodnie z którym instytucja firmy, używana jako oznaczenie przedsiębiorcy w związku z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą, bliższa jest dobrom własności przemysłowej niż dobrom osobistym. Z momentem, gdy nazwisko osoby fizycznej staje się firmą przedsiębiorcy, zaczyna objawiać się majątkowy charakter tego dobra (wyrok SA w Katowicach, V ACa 255/12, LEX nr 1258321). Niezwykle istotne jest jednak odróżnienie naruszenie samego prawa do nazwiska osoby fizycznej od naruszenia nazwiska jako elementu firmy przedsiębiorcy.

To nie forma prawna podmiotu decyduje o uzyskaniu prawa do firmy, lecz fakt podjęcia przez ten podmiot we własnym imieniu działalności gospodarczej lub zawodowej. Z tego wynika, iż to nie moment powstania, np. w przypadku osób prawnych – moment wpisu do odpowiedniego rejestru, danego podmiotu warunkuje powstanie prawa do firmy, lecz chwila jego pierwszego użycia w związku z rozpoczętą działalnością w obrocie gospodarczym, na danym rynku.

Określenie momentu wygaśnięcia prawa do firmy nie jest jednoznacznie określone. Zarówno pierwszy, jak i kolejne wpisy do ewidencji działalności, a nawet wykreślenie podmiotu z ewidencji, nie ma skutku konstytutywnego (wpis konstytutywny jest wpisem kształtującym nowy stan prawny) w zakresie uzyskania bądź utraty statusu przedsiębiorcy, a „o uzyskaniu tego statusu decyduje kryterium funkcjonalne, czyli prowadzenie we własnym imieniu działalności gospodarczej lub zawodowej” (wyrok SN, IV CSK 371/09, LEX nr 811872).

Prawo do firmy definiowane jest jako cywilne prawo podmiotowe, o charakterze bezwzględnym, skutecznym wobec wszystkich, którego treścią jest możność używania firmy w celu indywidualizacji w obrocie przedsiębiorcy i prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa.

Firma powinna dostatecznie odróżniać się od firm innych przedsiębiorców prowadzących działalność na tym samym rynku. Zakres zasady wyłączności firmy wyznaczają kryteria „dostatecznej odróżnialności” firmy oraz „tego samego rynku”.

Przestrzeganie zasady wyłączności wyrażonej w art. 43 (3) k.c., zaraz obok zasady prawdziwości firmy stanowi warunek prawidłowej realizacji podstawowej funkcji firmy, jaką jest indywidualizacja przedsiębiorcy na rynku. W myśl zasady wyłączności, firma powinna dostatecznie odróżniać się od firm innych przedsiębiorców prowadzących działalność na tym samym rynku. Podmiot rozpoczynający działalność gospodarczą wkraczając na rynek musi spełnić powyższe wymagania przy konstruowaniu firmy, a także wówczas, gdy wkracza na rynek, na którym dotąd nie działał.

Pojęcie „tego samego rynku” nie jest jednoznacznie zdefiniowane w przepisach Kodeksu cywilnego, jednak do próby jego definiowana pomocne wydają się kryteria wyznaczone art. 4 pkt 9 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów. W myśl tego przepisu, rynek właściwy rozumiany jest przez rynek towarów, który ze względu na ich przeznaczenie, cenę oraz właściwości, w tym jakość, uznawany jest przez ich nabywców za substytuty oraz są oferowane na obszarze, na którym, ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji.

Z tak rozumianej definicji rynku właściwego, wyodrębnia się trzy kryteria: kryterium rynku właściwego terytorialnie, kryterium rynku właściwego przedmiotowo, kryterium rynku właściwego czasowo.

Aspekt terytorialny „tego samego rynku” nie powinien przysparzać większych wątpliwości. W rozumieniu przepisu nie jest to rynek ograniczony jedynie do samej miejscowości, w której siedzibę ma przedsiębiorca. Uwzględnia się przy jego ocenie rzeczywisty geograficzny zakres działalności gospodarczej osoby działającej pod firmą.

Aspekt branżowy oraz czasowy rynku zakłada wyeliminowanie ryzyka wprowadzenia klienteli przedsiębiorcy w błąd co do jego tożsamości, któremu przysługuje zasada wyłączności firmy. Zasada wyłączności służy w tym wypadku zapobieżeniu wprowadzenia obecnych i potencjalnych nabywców towarów w błąd co do tożsamości przedsiębiorcy. Istotne jest uniknięcie zjawiska konfuzji.

Sytuacja zupełnego braku pokrycia zakresu terytorialnego działalności dwóch przedsiębiorców wyklucza możliwość stosowania art. 43 (3) § 1 k.c. Brak podobieństwa branżowego może jednak w niektórych wypadkach powodować stwierdzenie wprowadzenia w błąd co do tożsamości przedsiębiorcy. Sytuacja taka może wystąpić, gdy w razie przemieszania się działalności przedsiębiorców aktywnych w dwóch odmiennych branżach wskutek czasowego prowadzenia działalności w jednym miejscu (stan faktyczny wyroku SN, III CKN 777/00, LEX nr 55146).

Do oceny tego, czy firmy przedsiębiorców różnią się od siebie dostatecznie, niezbędny jest etap oceny działania na „tym samym rynku”. Wymagany jest taki stopień odróżnienia firmy z późniejszym pierwszeństwem od firmy z uprzednim prawem podmiotowym, aby wykluczyć ryzyko wprowadzenia odbiorcy w błąd co do tożsamości przedsiębiorcy. Ryzyko to oceniane powinno być z punktu widzenia klienta o przeciętnej zdolności postrzegania. Odwołanie się do tego oznacza, iż dla oceny „dostatecznej odróżnialności” znaczenie ma kryterium obiektywne. Wymagane jest od przedsiębiorcy konstruującego firmę wrażenie takiego stopnia odróżnialności, aby sam już stwierdził, że ryzyko wprowadzenia w błąd jest wyeliminowane, ale to spostrzeżenie przeciętnego odbiorcy ma największe znaczenie.

NAJISTOTNIEJSZE KWESTIE:

Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko, a firmą osoby prawnej, jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, lecz posiadającej zdolność prawną, jest ich nazwa. Firma tych podmiotów konstruowana jest według ogólnych zasad przewidzianych przez przepisy Kodeksu cywilnego, jednak szczegółowe zasady konstruowania firmy spółek osobowych wprowadza Kodeks spółek handlowych.

Firma ma charakter osobisto-majątkowy. Uzyskanie statusu przedsiębiorcy sprawia, iż dotychczas używane oznaczenie, będące jego dobrem osobistym, staje się firmą- dobrem o charakterze majątkowym. Należy pamiętać, że naruszenie samego prawa do nazwiska osoby fizycznej jest czym innym niż naruszenie nazwiska jako elementu firmy przedsiębiorcy.

Funkcje firmy:

• funkcja identyfikująca przedsiębiorcę w obrocie gospodarczym,
• funkcja odróżniająca go od firm innych przedsiębiorców.

Na treść prawa do firmy składają się:

1) uprawnienie do używania firmy,

2) uprawnienie do rozporządzania nią,

3) nienaruszanie sfery postępowania uprawnionego.

Przy konstruowaniu i wybieraniu firmy, przedsiębiorca powinien przestrzegać zasad prawa firmowego, a w szczególności pamiętać o granicach zasady wyłączności firmy, które wyznaczają:

• Kryterium „dostatecznej odróżnialności”. To przedsiębiorca wybierający firmę powinien mieć już wrażenie takiego stopnia odróżnialności, aby sam był w stanie stwierdzić, że ryzyko wprowadzenia w błąd jest wyeliminowane. W razie ewentualnych sporów to jednak spostrzeżenie przeciętnego odbiorcy będzie miało największe znaczenie.

• Kryterium „tego samego rynku”, które powinno być analizowane w wymiarze terytorialnym, branżowym oraz czasowym.

Zarówno przedsiębiorca rozpoczynający działalność gospodarczą wkraczając na rynek musi spełnić powyższe wymagania, a także przedsiębiorca, który już prowadzi działalność, jednak wkracza na rynek, na którym dotąd nie działał.

Prawo do firmy momentami może kolidować również z prawem ochronnym na zarejestrowany znak towarowy. Również w tym przypadku, co do zasady, działa prawo z pierwszeństwa użycia firmy bądź znaku towarowego, jednak niektóre sytuacje mogą przysporzyć wątpliwości w określaniu pierwszeństwa prawa.

___________________

___________________

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (T. j. Dz. U. z 1964 r., Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) – cyt. jako k.c.

Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (T. j. Dz. U. z 2000 r., Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.) – cyt. jako k.s.h.

Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (T. j. Dz. U. z 2007 r., Nr 50, poz. 331 z późn. zm.)

Orzecznictwo sądowe:

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 2002 r., III CKN 777/00, LEX nr 55146

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2010 r., IV CSK 371/09, LEX nr 811872

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 czerwca 2012 r., V ACa 255/12, LEX nr 1258321

Źródła:

J. Sitko, Firma i jej ochrona, Warszawa 2009, s. 21, s. 138-139, s. 164 i n.

J. Sitko, Dualizm oznaczeń przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa – obrzeża prawa własności przemysłowej, PPH 2008, Nr 4, s.18 i n.

Skubisz, Prawo do firmy i jego ochrona, PiP 1993, nr 1, s. 25-32.

Ł. Żelechowski, Komentarz do art. 43³ KC (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Warszawa 2020.

DARMOWE KURSY I SZKOLENIA ONLINE PRAWO PRACY 2021

Przy okazji zapraszamy na darmowy kurs (szkolenie) online z prawa pracy prowadzony przez nas tutaj.