Kolejne ze zmian, które związane są z 2022 rokiem dotyczą prawa rodzinnego. W tym zakresie warto wskazać na rodzinne postępowanie informacyjne, opiekę naprzemienną nad dzieckiem, natychmiastowe alimenty oraz inne.
Rodzinne postępowanie informacyjne. Nowelizacje prawo rodzinne 2022
Po pierwsze, w kwestii rozwodów planowane jest wprowadzenie rodzinnego postępowania informacyjnego. W przeszłości obowiązkowe było postępowanie pojednawcze między małżonkami, którzy chcieli wziąć rozwód. Zostało one zlikwidowane, ponieważ nie prowadziło do pojednania małżonków, lecz jedynie wydłużało proces o rozwód w wypadku małżonków, którzy byli zdecydowani na rozwód i pewni swojej decyzji. W obecnym kształcie prawnym wskazana instytucja ma wrócić, a jej celem będzie pojednanie małżonków, a w braku możliwości pojednania – zawarcie ugody regulującej sposób wykonywania władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi, utrzymywanie kontaktów każdego z małżonków z ich wspólnymi małoletnimi dziećmi oraz alimenty między nimi a ich wspólnymi małoletnimi dziećmi[1].
Nie będzie ono dotyczyła jednak małżeństw, z którego nie pochodzą wspólne małoletnie dzieci. Główną rolę w rodzinnym postępowaniu informacyjnym będą odgrywać mediatorzy, którzy uzgodnią z małżonkami warunki rozwodu, kwestie opieki nad dziećmi i wysokość alimentów. Rodzinne postępowanie informacyjne nie będzie także przeprowadzane w przypadkach, gdy jeden z małżonków został prawomocnie skazany za umyślne przestępstwo popełnione na szkodę drugiego małżonka lub małoletniego dziecka albo przedstawiono mu zarzut popełniania takiego czynu[2].
Minimalny czas trwania rodzinnego postępowania informacyjnego przewidziany w nowelizacji ustawy to miesiąc. Za mediacje prowadzone w ramach opisywanego postępowania strony nie płacą. Strony są pouczane także o negatywnych skutkach przeprowadzonego rozwodu, co ma uchronić małżonków przed podejmowaniem zbyt pochopnych decyzji o rozstaniu. W projekcie w zakresie rozwodów planuje się także, aby nie dokonywać powodowi zwrotu w kwocie 300 zł (za opłatę za pozew o rozwód) w razie orzeczenia rozwodu bez orzekania o winie.
Opieka naprzemienna nad dzieckiem. Zmiany prawo rodzinne 2022
Kolejna z omawianych zmian ma dotyczyć instytucji, jaką jest opieka naprzemienna nad dzieckiem. Obecnie w polskim porządku prawnym nie ma jednolitej definicji takiej opieki, chociaż jest ona stosowana w praktyce (zwłaszcza w kontekście tzw. porozumień rodzicielskich). Z uwagi na to obecnie planowane jest doprecyzowanie treści art. 58 i 107 KRO[3] poprzez wskazanie, że „sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom oraz określić, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach (czyli tzw. piecza naprzemienna)”[4].
Projekt ustawy przewiduje również zmianę w zakresie orzekania w sprawie kontaktów z dzieckiem poprzez uwzględnienie w orzeczeniu w przedmiocie kontaktów takich elementów jak: terminy utrzymywania kontaktów, czas ich trwania, a w przypadku, gdy kontakt obejmuje odwiedziny, spotkanie lub zabieranie poza miejsce stałego pobytu małoletniego, możliwe jest wskazanie przez sąd opiekuńczy również miejsca utrzymywania takich kontaktów. Przewidywana zmiana wprowadza również wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego z dniem ukończenia przez dziecko 25 roku życia. Nie dotyczy to jednak uprawnienia do świadczenia alimentacyjnego należnego z mocy ustawy, lecz tego ustalonego orzeczeniem sądowym lub ugodą zatwierdzoną przez sąd[5]. Taka regulacja spotyka się jednak z wieloma krytycznymi głosami, zatem nie jest pewne, czy wejdzie ono w życie w takim kształcie.
Zmiany mają dotyczyć także wprowadzenia przestępstwa utrudniania kontaktów z dzieckiem, które to nie jest obecne w tym momencie w polskim porządku prawnym. Według planowanego art. 209 a § 1 Kodeksu karnego: ,,Kto, będąc zobowiązany do wykonania orzeczenia sądu albo ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem lub orzeczenia, w którym sąd określił, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach, uchyla się od wykonania tego orzeczenia albo tej ugody mimo uprzedniego prawomocnego nakazania przez sąd zapłaty sumy pieniężnej, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności”[6].
Co ciekawe, w jednym z wyroków Trybunału Konstytucyjnego w 2022 roku TK wskazał, iż przepisy pozwalające na nałożenie na rodzica obowiązku zapłaty drugiemu rodzicowi w związku z utrudnianiem mu ustalonych kontaktów z dzieckiem są niezgodne z konstytucją, jeśli do kontaktu nie dojdzie z woli dziecka. W związku z powyższym także w tym zakresie może dojść do zmian w prawie. Tym samym sądy obowiązane będą z urzędu wziąć pod uwagę, czy do niewykonania czy niewłaściwego wykonania obowiązku przez osobę, pod której pieczą znajduje się dziecko doszło w wyniku uwzględnienia woli dziecka wyrażonej samodzielnie bez wpływu osoby, pod której pieczą się ono znajduje[7].
Natychmiastowe alimenty. Nowelizacje KRO 2023
Kolejne z planowanych zmian dotyczą zaś tzw. natychmiastowych alimentów. Ich podstawowym celem jest zabezpieczenie alimentów na rzecz dzieci, zanim jeszcze dojdzie do postępowania sądowego. Orzekane byłyby one w sposób uproszczony w postepowaniu nakazowym. Pozew miałby być wnoszony na urzędowym formularzu i rozpatrywany w terminie 14 dni. Ograniczone ma być także postępowanie dowodowe w tym zakresie. Różnią się zatem one nieco od zabezpieczenia roszczenia w postępowaniu o alimenty.
W przypadku tych alimentów suma świadczenia ma być uzależniona przede wszystkim od obecnej minimalnej płacy krajowej. Można więc stwierdzić, iż kwota takiego świadczenia ustalana jest automatycznie i nie zależy od indywidualnego przypadku, tak jak ma to miejsce podczas ustalania wysokości standardowych alimentów. Alimenty natychmiastowe mają wynosić na:
- 1 dziecko – 21% minimalnej krajowej pensji,
- 2 dzieci – 19% minimalnej krajowej pensji na każde dziecko,
- 3 dzieci – 17% minimalnej krajowej pensji na każde dziecko,
- 4 dzieci – 15% minimalnej krajowej pensji na każde dziecko,
- 5 lub więcej dzieci – 13% minimalnej krajowej pensji na każde dziecko[8].
Pozostałe zmiany. Zmiany KRiO 2023
Poza tym, w 2022 roku w życie weszła także np. ustawa o rodzinnym kapitale opiekuńczym. To nowe świadczenie, będące elementem Polskiego Ładu. W jego ramach, rodzice najmłodszych dzieci mogli liczyć na nawet 12 tys. zł dodatkowego wsparcia – wypłacane przez 1000 zł miesięcznie przez rok lub w ratach po 500 zł przez dwa lata. Ustawa o rodzinnym kapitale opiekuńczym zakłada także wprowadzenie dofinansowania do funkcjonowania miejsc opieki dla dzieci do lat trzech, które nie będą objęte kapitałem. W 2022 roku także obsługą programu ,,500+” zajął się Zakład Ubezpieczeń Społecznych (czyli ZUS)[9].
Ponadto, zmiany dotyczą także wstrzymania wydania dziecka za granicę. Według nowelizacji, która weszła w życie w 2022 roku, wydanie dziecka na podstawie Konwencji haskiej będzie mogło zostać wstrzymane do czasu rozpatrzenia skargi kasacyjnej i nadzwyczajnej. Nowelizacja wprowadza przepis mówiący, że wniesienie skargi nadzwyczajnej w sprawie o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonej na podstawie Konwencji Haskiej z 1980 r. „wstrzymuje z mocy prawa wykonanie postanowienia w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką do czasu zakończenia postępowania z tej skargi”.
[1] https://greda-kancelaria.pl/blog/zmiany-w-rozwodach-i-alimentach/ (dostęp online 19.12.2022).
[2] https://spcentrum.pl/rzad-przyjal-reforme-prawa-rodzinnego-zmiany-dla-dobra-dzieci-i-rodzin/ (dostęp online 19.12.2022).
[3] Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1359).
[4] https://www.prawo.pl/prawo/opieka-naprzemienna-bedzie-zmiana-w-prawie,516653.html (dostęp online 19.12.2022).
[5] https://www.russellbedford.pl/aktualnosci/zmiany-w-prawie/item/2581-zmiany-w-prawie-rodzinnym-projekt-ustawy-o-zmianie-ustawy-kodeks-rodzinny-i-opiekunczy-oraz-niektorych-innych-ustaw.html (dostęp online 19.12.2022).
[6] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1138 z późn. zm.).
[7] https://www.infor.pl/prawo/nowosci-prawne/5514443,Kontakty-z-dzieckiem-wyrok-TK.html (dostęp online 19.12.2022).
[8] https://super-pozyczka.pl/alimenty-natychmiastowe-ile-wynosza/ (dostęp online 19.12.2022).
[9] https://www.gov.pl/web/rodzina/od-stycznia-2022-roku-wazne-zmiany-dla-rodzin (dostęp online 19.12.2022).