W 2022 roku zaszło wiele zmian w polskim prawie – w tym także szerokie są plany w zakresie zmian postępowania cywilnego, można rzecz – po raz kolejny. Podstawowe zmiany mają dotyczyć zmiany progu wysokości WPS dla właściwości sądu, nowego rodzaju postępowania z udziałem konsumentów, doprecyzowania regulacji w zakresie posiedzeń przygotowawczych oraz zmian w postępowaniu uproszczonym.
Zmiana progu wysokości WPS dla właściwości sądu. Zmiany w KPC
Na początku września 2022 roku rząd przyjął projekt nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego[1]. Rozszerzona zostanie m.in. właściwość sądów rejonowych. Po pierwsze, projekt reformy zakłada, że dla postępowań, w których wartość przedmiotu sporu będzie niższa niż 150 tys. zł, właściwe będą sądy rejonowe. Celem tej zmiany ma być odciążenie sądów okręgowych od nadmiaru spraw. Projekt nowelizacji zakłada zmianę wartości przedmiotu sporu z 75 tys. zł na 150 tys. zł. Jak czytamy w uzasadnieniu projektu, dotychczasowy próg wartości przedmiotu sporu decydującej o właściwości rzeczowej sądu okręgowego obowiązuje od 5 lutego 2005 r., zatem ponad 16 lat[2].
W międzyczasie Polska przystąpiła do Unii Europejskiej, a wszelkie współczynniki gospodarcze, w tym wartość PKB oraz wysokość przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, istotnie wzrosła. Na przestrzeni tych kilkunastu lat zachodziły też naturalne procesy inflacyjne, które w sposób stanowczy przełożyły się na ceny dóbr i usług, co sprawiło, że dotychczas ustalony próg właściwości rzeczowej stracił na aktualności. Być może ta zmiana zostanie jednak ograniczona do 100 tys złotych.
Doprecyzowanie regulacji przy posiedzeniach przygotowawczych. Nowelizacje KPC
Po drugie, nowelizacja ma ponadto objąć m.in. przepisy dotyczące posiedzenia przygotowawczego, ukrócone mają być wnioski o wyłączanie sędziów, którzy nie są w składzie orzekającym. Zamieszczone w projekcie regulacje mają doprecyzować przepisy o tzw. doręczeniach komorniczych, a także usprawnić proces negocjacyjny w zakresie ustalania wynagrodzenia biegłych. W związku z tym poszerzony zostanie zakres stosowania instytucji tzw. negocjacyjnego systemu wynagradzania biegłych. Chodzi o pozostawienie sądowi swobody decyzji w sprawach, w których wynagrodzenie biegłego nie będzie przekraczać 5 tys. zł, a jedna ze stron zgodziła się na zaproponowane przez biegłego wynagrodzenie i zapłaciła zaliczkę.
Nowelizacja ma jednak doprecyzować i w części uprościć przede wszystkim przepisy w zakresie posiedzenia przygotowawczego. W obecnym stanie prawnym przepisy są na tyle trudne do interpretacji, że samo narzędzie jest praktycznie „martwe”. Resort sprawiedliwości chce zatem wprowadzić zmiany m.in. w zakresie uczestnictwa na takim posiedzeniu i przez określenie, co powinien zawierać plan rozpraw. Zmianie ulegnie też sposób wydawania, uzasadniania i doręczania postanowień wydawanych na posiedzeniach niejawnych. Zgodnie z projektem, jeśli przepis szczególny nie stanowi inaczej, postanowienia wydane w toku posiedzenia przygotowawczego ogłasza się w obecności stron i nie podlegają doręczeniu[3].
Podstawowym celem tych zmian jest także samo przyspieszenie postępowania. Wśród najważniejszych planowanych zmian wskazuje się także to, że niedopuszczalne będzie złożenie wniosku o wyłączenie sędziego niewyznaczonego do rozpoznania sprawy, Niedopuszczalne będzie również złożenie ponownego wniosku o wznowienie postępowania opartego na tych samych podstawach oraz dotkniętej brakami skargi na przewlekłość postępowania, która zawiera te same braki, co skarga wcześniej odrzucona.
Nowy rodzaj postępowania z udziałem konsumentów. Zmiany postępowanie cywilne
Wreszcie, ma też zostać wprowadzone nowe postępowanie z udziałem konsumentów, co ma wzmocnić ich pozycję procesową wobec przedsiębiorców. Ma być to nowy typ postępowania odrębnego – z udziałem konsumentów, który będzie swoistą hybrydą postępowania gospodarczego i ogólnego. Oznacza to, że stronę będącą przedsiębiorcą będą obowiązywały wyższe wymogi formalne właściwe sprawom gospodarczym, takie jak np. obowiązek przedstawiania wszystkich istotnych twierdzeń i dowód w pozwie lub w odpowiedzi na pozew, podczas gdy konsument będzie mógł je przedstawiać także na dalszym etapie. Nadto, konsument będzie mógł wytoczyć sprawę przed sądem właściwym dla jego zamieszkania, o ile może on rozpatrywać taką sprawę.
Problem jednak w tym, że nowy dział dotyczący tego postępowania liczy tylko trzy artykuły – w praktyce nie wyrówna raczej dysproporcji między pozycją konsumenta i przedsiębiorcy. Za to inna zmiana sprawi, że przybędzie spraw w sądach rejonowych, które i tak są już przeciążone. Za sprawą noweli, szybciej będzie można bowiem odwołać się od wyroku I instancji. Może w końcu zadziała przepis, który pozwala sędziom pouczyć strony na początku procesu, co do kierunku rozstrzygnięcia. Poza tym, jak wskazują prawnicy, może okazać się, że ulgowe traktowanie konsumentów jest niezgodne z zasadą równości wobec prawa, nawet przy uwzględnieniu art. 76 Konstytucji[4].
Co więcej, aby usprawnić postępowanie zostanie poszerzony katalog pism stanowiących nadużycie prawa procesowego. Będą one pozostawiane w aktach sprawy bez podejmowania dalszych czynności. Ponadto, jak informuje MS po zmianach mają zostać określone minimalne wymogi dotyczące struktury pism wnoszonych przez profesjonalnych pełnomocników. Konieczne będzie wówczas dla pełnomocników np. wskazanie już w petitum pisma wszystkich środków dowodowych, nie zaś w uzasadnieniu danego pisma.
Pisma wnoszone przez profesjonalnego pełnomocnika mają zawierać wyraźnie wyodrębnione wnioski, zarzuty lub twierdzenia oraz ich uzasadnienie, a sąd nie będzie podejmował żadnych działań w sprawie wniosków zawartych w uzasadnieniu. Nowe rozwiązania zawarte w przyjętym we wtorek projekcie miałyby wejść w życie po trzech miesiącach od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, z wyjątkiem niektórych przepisów, które zaczęłyby obowiązywać po dziewięciu miesiącach od ich ogłoszenia. Obecnie czekamy jeszcze na zaakceptowanie tego projektu i wprowadzenie zmian.
Zmiany w postępowaniu uproszczonym. Nowelizacje postępowanie cywilne
Dodatkowo, aby przyspieszyć postępowania sądowe w postępowaniu uproszczonym, do 4 tys. zł podniesiony zostanie próg kwotowy dotyczący spraw bagatelnych (aktualnie są to sprawy o roszczenia majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 1 tys. zł), w których nie potrzeba sporządzać rozbudowanych uzasadnień oraz nie ma możliwości uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Wobec tego, sprawy będą kierowane na rozprawy tylko wtedy, gdy strona o to zawnioskuje. W sprawach, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza zaś 4 tys. zł, uzasadnienie wyroku ma ograniczać się do wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa[5].
Co ciekawe, można także wspomnieć, że w sierpniu 2022 roku do Sejmu został wniesiony poselski projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy postępowania karnego, który ma na celu umożliwienie odbioru przesyłek sądowych w postępowaniu sądowym przez osobę, której adresat udzielił pełnomocnictwa w formie aktu notarialnego zawierającego umocowanie do odbioru korespondencji. Potencjalna nowelizacja będzie również miała wpływ na doręczenie przesyłek sądowych w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Obecny kształt przepisów pozwala bowiem na odbiór awizowanych przesyłek sądowych adresatowi, a także osobie upoważnionej na podstawie pełnomocnictwa pocztowego do odbioru przesyłek pocztowych. Skutkuje to tym, że pracownicy Poczty Polskiej odmawiają wydania przesyłek sądowych osobom legitymującym się m.in. pełnomocnictwem sporządzonym przed notariuszem. Tym samym trudno uznać taki stan prawny za racjonalny[6].
W uzasadnieniu do projektu nowelizacji trafnie przywołano przykład, w którym osoba umocowana w drodze pełnomocnictwa notarialnego do nabycia lub zbycia nieruchomości albo do działania w sprawach związanych z podmiotem podlegającym wpisowi do rejestru sądowego, jednocześnie nie może w imieniu swojego mocodawcy odebrać korespondencji z sądu wieczystoksięgowego czy rejestrowego. Należy także pamiętać, iż na realizację czeka też projekt zmiany ustawy przewidujący spłaszczenie struktury sądów, zatem należy śledzić ciągle na bieżąco zmiany w tym zakresie.
Poza tym, warto pamiętać także o zmianie, która zrewolucjonizuje zasady zawieszania i przerywania biegu terminu przedawnienia i potencjalnie dotyczyć będzie wszystkich uczestników obrotu prawnego, a którą to zmianę omówiliśmy na gruncie nowelizacji z zakresu prawa cywilnego. Wśród innych planowanych zmian można wskazać jeszcze np. na chęć wprowadzenia stanowiska tzw. menadżera usługi w sądach (ma to być stanowisko dla wyspecjalizowanego pracownika, który będzie odpowiedzialny za zarządzanie realizacją czynności biznesowych na poziomie całego sądownictwa powszechnego), tzw. pakiet antyprzemocowy (trzy nowe narzędzia – chodzi o zakaz zbliżania się do osoby, zakaz kontaktowania się przez telefon i środki komunikacji elektronicznej oraz zakaz wstępu w określone miejsca, np. miejsce pracy osoby dotkniętej przemocą) oraz inne.
[1] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1805 z późn. zm.).
[2] https://www.prawo.pl/prawnicy-sady/nowelizacja-procedury-cywilnej-wiecej-spraw-dla-sadow-rejonowych,510413.html (dostęp online 20.12.2022).
[3] https://www.rp.pl/sady-i-trybunaly/art37605091-procedura-cywilna-do-zmiany (dostęp online 20.12.2022).
[4] https://www.prawo.pl/prawo/nowelizacja-kpc-procedura-konsumencka-i-inne-zmiany,510415.html (dostęp online 20.12.2022).
[5] https://home.kpmg/pl/pl/home/insights/2022/10/legal-alert-projekt-istotnej-nowelizacji-kodeksu-postepowania-cywilnego.html (dostęp online 20.12.2022).
[6] https://publikacje.chwp.pl/203741-poselski-projekt-ustawy-o-zmianie-ustawy-kodeks-postepowania-cywilnego-oraz-ustawy-kodeks-postepowania-karnego (dostęp online 20.12.2022).