Kurs prawo pracy – Bezpieczeństwo i higiena pracy. Szkolenie #13.

Wstęp

Na początku należy wspomnieć, że niniejszy artykuł jest trzynastym z serii artykułów (oraz materiałów wideo) dotyczących prawa pracy. Dla osób, które nie czytały poprzednich artykułów zapraszamy do lektury tutaj, natomiast wszystkie z artykułów oraz odcinków wideo można czytać/oglądać niezależnie od siebie. Zapraszamy też na nasz kanał YouTube ,,Prawo dla Ciebie” i zachęcamy do zostawienia subskrypcji. Na gruncie tego artykułu omówione zostaną natomiast podstawowe kwestie związane z bezpieczeństwem i higieną pracy.

Obowiązki pracodawcy w zakresie bhp

Przede wszystkim, trzeba pamiętać, że do obowiązków pracodawcy należy zapewnienie odpowiedniego bezpieczeństwa oraz higieny pracy w jego zakładzie pracy. Zasadę bezpiecznej i higienicznej pracy jako jedną z podstawowych zasad prawa pracy ustanawia przepis art. 15 Kodeksu pracy, a prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy gwarantowane jest także przez art. 66 Konstytucji RP[1]. W tym zakresie istnieją jednak odpowiednie wyłączenia – na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają jednak obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu pracy.

Mimo tego, obowiązek ten ciąży pracodawcy także niezależnie od tego, czy pracownik wykonuje pracę w sposób należyty, a sam pracownik może się domagać od pracodawcy dopełnienia tego obowiązku[2]. Zgodnie zaś z art. 207 § 2 Kodeksu pracy[3], pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

• organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
• zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń;
• reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy;
• zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy;
• uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych;
• zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy;
• zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Zgodnie zaś z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 8 kwietnia 2020 roku: ,,Treść art. 207 KP jednoznacznie wskazuje na to, że obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy mają charakter: 1) bezwarunkowy (obciążają pracodawcę niezależnie od sposobu spełniania świadczenia przez pracownika); 2) niepodzielny (działania i zaniechania innych podmiotów nie zwalniają pracodawcy od odpowiedzialności za stan BHP w miejscu pracy); 3) realny (muszą być wykonane w naturze bez możliwości wykonania zastępczego w postaci wypłaty równowartości nieotrzymanego świadczenia) i 4) podwójnie zakwalifikowany (są powinnościami ze stosunku pracy o charakterze zobowiązaniowym wobec pracownika i publicznoprawnym wobec państwa, którego wykonanie jest zabezpieczone nadzorem państwowym)”[4].

Oprócz tego, pracodawca jest także obowiązany przekazywać pracownikom wszelkie informacje związane z bhp, np. w zakresie zagrożenia ich życia i zdrowia i działań ochronnych. W danym zakładzie powinny być wyznaczone także odpowiednie procedury postępowania w razie pożaru, ewakuacji, a także powinny być wyznaczone odpowiednie osoby do udzielania pierwszej pomocy (po przejściu właściwych kursów)[5].  Wszelkie koszty związane z bezpieczeństwem i higieną pracy ponosi pracodawca – koszty działań podejmowanych przez pracodawcę w tym zakresie w żaden sposób nie mogą obciążać pracowników. Naruszenie tych obowiązków może stanowić wykroczenie przeciwko prawom pracownika albo nawet przestępstwo określone w art. 220 Kodeksu karnego[6] (narażenie życia albo zdrowia pracownika). Odnosi się to także do sytuacji, w której trwają budowy lub przebudowy miejsca pracy.

Warto także krótko wspomnieć o sytuacji, kiedy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców. Wówczas pracodawcy ci mają obowiązek współdziałać ze sobą w zakresie bhp, ustalić zasady współpracy,  a także wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bhp w danym miejscu pracy.

Obowiązki pracodawcy w pierwszej pomocy

Poza tym, pracodawca posiada także określone obowiązki w zakresie udzielania pierwszej pomocy. Zgodnie z art. 209¹ § 1 Kodeksu pracy, pracodawca jest obowiązany:

• zapewnić środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników;
• wyznaczyć pracowników do:

1. a) udzielania pierwszej pomocy,
2. b) wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników;

3)   zapewnić łączność ze służbami zewnętrznymi wyspecjalizowanymi w szczególności w zakresie udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, ratownictwa medycznego oraz ochrony przeciwpożarowej.

Działania pracodawcy w tym zakresie powinny być dopasowane do liczby pracowników, a także warunków panujących w danym zakładzie. Wyznaczeni do tych celów pracownicy powinni również przejść określone szkolenia. Jeśli dojdzie już natomiast do sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia pracowników, wówczas pracodawca powinien poinformować o tym pracowników, przerwać ich pracę, zapewnić im odpowiednią ochronę i pozwolić na oddalenie się w bezpieczne miejsce[7]. Do czasu usunięcia zagrożenia praca nie powinna zostać wznowiona przez pracowników. Pracownicy mogą także sami w razie wystąpienia zagrożenia podjąć bez zgody pracodawcy odpowiednie i miarodajne środki celem uniknięcia grożącego niebezpieczeństwa.

Oprócz tego, pracodawca powinien także stale dbać o monitorować bhp w miejscu pracy, w zakresie sprawności urządzeń mechanicznych, maszyn i narzędzi pracy. Pracodawca jest obowiązany zapewnić środki higieny osobistej i środki ochrony indywidualnej (odzież i obuwie), a także powinien zapewnić pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie, odpowiednie posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych.

Pracodawca powinien wyznaczyć także odpowiednią osobę kierującą pracownikami. Jest ona obowiązana m.in. do organizacji stanowisk pracy zgodnie z bhp, dbania o sprawność środków ochrony indywidualnej (kombinezony, maseczki itp.), dbania o stan pomieszczeń oraz sprzętu technicznego czy też egzekwowania przestrzegania przez pracowników wymogów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Obowiązki pracownika w zakresie bhp

Odpowiednie obowiązki w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy posiada także sam pracownik. W szczególności pracownik jest obowiązany:

• znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym;
• wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych;
• dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy;
• stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem;
• poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich;
• niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie;
• współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy[8].

Zagrożenie dla życia lub zdrowia i ryzyko zawodowe

Pracodawca powinien zapewnić pracownikom także jak najszersze zabezpieczenie ich życia oraz zdrowia w stosunku do szkodliwych czynników. Dla przykładu, zgodnie z art. 220 § 1 Kodeksu pracy, niedopuszczalne jest stosowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych. Oprócz tego, niedopuszczalne jest także stosowanie substancji chemicznych i ich mieszanin nieoznakowanych w sposób widoczny, umożliwiający ich identyfikację. Natomiast razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, pracodawca zastępuje te substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosuje inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Pracodawca powinien zatem eliminować wszelkie możliwe zagrożenia w tym zakresie – jak również im przeciwdziałać, dbać o pomoc w razie wystąpienia szkody, stosować odpowiednie zabezpieczenia, środki ochrony oraz dbać o asekurację pracowników.

Profilaktyczna ochrona zdrowia pracowników obejmuje także dokumentację i informację o ryzyku zawodowym oraz tzw. karty oceny ryzyka zawodowego. Według wyroku WSA w Białymstoku z dnia 30 stycznia 2020 roku: ,,Ocena ryzyka zawodowego polega na systematycznym badaniu wszystkich aspektów pracy w celu stwierdzenia, jakie zagrożenia w środowisku pracy mogą być powodem pogorszenia się stanu zdrowia pracownika i czy zagrożenia te można wyeliminować, a jeżeli nie – jakie działania należy podjąć w celu ograniczenia ryzyka zawodowego związanego z tymi zagrożeniami”[9]. Pracodawca musi zatem poinformować pracowników o grożącym im ryzyku zawodowym i zapewnić odpowiednie środki profilaktyczne zmniejszające to ryzyko. Nadto, pracodawca powinien przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom. Muszą być one zgodne z wytycznymi Międzyresortowej Komisji do Spraw Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy.

Badania pracowników i choroba zawodowa

W kontekście bhp warto wspomnieć także o konieczności badań pracowników. Występują ich trzy rodzaje: wstępne, okresowe i profilaktyczne. Wstępnym badaniom lekarskim, z odpowiednimi wyjątkami, podlegają:

1. osoby przyjmowane do pracy (chyba, że są ponownie zatrudniani u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko itd.),
2. pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

Poza tym, pracownik podlega także okresowym badaniom lekarskim. Badaniom okresowym podlega każdy pracownik niezależnie od rodzaju wykonywanej pracy i warunków pracy, a ich częstotliwość zależna jest od stanowiska pracy i zagrażających mu czynników. Co więcej, w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, pracownik podlega ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Badania kontrolne nie mają zatem charakteru powszechnego, jak badania wstępne albo okresowe[10]. Prowadzone są one na koszt pracodawcy.

Okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy. Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia oraz zwrot kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych. Wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę.

Jeśli chodzi zaś o wystąpienie tzw. choroby zawodowej, to zgodnie z art. 230 § 1 Kodeksu pracy, w razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany, na podstawie orzeczenia lekarskiego, w terminie i na czas określony w tym orzeczeniu, przenieść pracownika do innej pracy nienarażającej go na działanie czynnika, który wywołał te objawy. Za chorobę zawodową uważa się chorobę, wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych „narażeniem zawodowym”. Do chorób zawodowych zalicza się np. pylicę, rozedmę płuc czy też zespół cieśni nadgarstka[11]. Jeżeli zaś przeniesienie do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy.

Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdy przypadek podejrzenia choroby zawodowej. Wówczas pracownik kierowany jest na odpowiednie badania i wydawane jest odpowiednie oświadczenie lekarskie. Wreszcie, trzeba także pamiętać, że pracodawca, na podstawie orzeczenia lekarskiego, przenosi do odpowiedniej pracy pracownika, który stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej i nie został uznany za niezdolnego do pracy.

Szkolenia i służba oraz służba BHP

W kwestii szkoleń pracowników z zakresu bhp, trzeba pamiętać, że mają one obowiązkowy charakter. Zgodnie z art. 237³ § 1 Kodeksu pracy, nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracownik po szkoleniu jest obowiązany potwierdzić na piśmie zapoznanie się z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Także pracodawca jest obowiązany odbyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków[12]. Szkolenie to powinno być okresowo powtarzane.

Pracodawca powinien konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkie działania związane z bezpieczeństwem i higieną pracy. Pracownicy mogą natomiast przedstawiać pracodawcy wnioski w sprawie eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zawodowych. Mimo tego, w danym zakładzie może funkcjonować również tzw. służba BHP albo komisja BHP.

Pierwsza z nich, czyli służba BHP jest obowiązkowa dla pracodawcy, który zatrudnia więcej niż 100 pracowników. Pełni ona funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Natomiast pracodawca zatrudniający do 100 pracowników powierza wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Pracodawca posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp może sam wykonywać zadania tej służby, jeżeli:

• zatrudnia do 10 pracowników albo
• zatrudnia do 50 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Natomiast druga, czyli komisja BHP jest obligatoryjna dla pracodawcy zatrudniającego więcej niż 250 pracowników. Jest to organ doradczy i opiniodawczy pracodawcy. W skład komisji bhp wchodzą w równej liczbie przedstawiciele pracodawcy, w tym pracownicy służby bhp i lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, oraz przedstawiciele pracowników, w tym społeczny inspektor pracy. Przewodniczącym komisji bhp jest zaś pracodawca lub osoba przez niego upoważniona, a wiceprzewodniczącym – społeczny inspektor pracy lub przedstawiciel pracowników. Zadaniem komisji bhp jest dokonywanie przeglądu warunków pracy, okresowej oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, opiniowanie podejmowanych przez pracodawcę środków zapobiegających wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym, formułowanie wniosków dotyczących poprawy warunków pracy oraz współdziałanie z pracodawcą w realizacji jego obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. W tak ustawowo wskazanym zakresie kompetencji komisji bhp nie sposób pomieścić jednak np. jej kompetencji do kontroli ani weryfikowania profilaktycznych (okresowych i kontrolnych) badań lekarskich[13].

[1] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).

[2] E. Maniewska [w:] K. Jaśkowski, E. Maniewska, Komentarz aktualizowany do Kodeksu pracy, LEX/el. 2021, art. 207.

[3] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1320 z późn. zm.).

[4] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 8 kwietnia 2020 roku, sygn. akt III APa 4/20.

[5] T. Wyka [w:] Kodeks pracy. Komentarz. Tom II. Art. 114-304(5), wyd. V, (red.) K. W. Baran, Warszawa 2020, art. 207.

[6] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1444 z późn. zm.).

[7] P. Wojciechowski [w:] Kodeks pracy. Komentarz, wyd. VII, (red.) L. Florek, Warszawa 2017, art. 209(2).

[8] Art. 211 Kodeksu pracy.

[9] Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 30 stycznia 2020 roku, sygn. akt II SA/Bk 853/19.

[10] M. Raczkowski [w:] M. Gersdorf, K. Rączka, M. Raczkowski, Kodeks pracy. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2014, art. 229.

[11] J. Rynowska-Wiśniewska, Choroba zawodowa a niezdolność do pracy. Zasady orzekania, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2014, Tom 20, Nr 2, 161-162.

[12] https://kadry.infor.pl/kadry/bhp/szkolenia_bhp/83723,Szkolenia-BHP.html (dostęp online 19.03.2021).

[13] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2013 roku, sygn. akt I PK 26/13.

DARMOWY KURS I SZKOLENIE ONLINE PRAWO PRACY 2021

Przy okazji zapraszamy na darmowy kurs (szkolenie) online z prawa pracy 2021 prowadzony przez nas tutaj.