Wstęp
Na początku należy wspomnieć, że niniejszy artykuł jest dziewiętnastym z serii artykułów (oraz materiałów wideo) dotyczących prawa pracy. Dla osób, które nie czytały poprzednich artykułów zapraszamy do lektury tutaj, natomiast wszystkie z artykułów oraz odcinków wideo można czytać/oglądać niezależnie od siebie. Zapraszamy też na nasz kanał YouTube ,,Prawo dla Ciebie” i zachęcamy do zostawienia subskrypcji. Na gruncie tego artykułu omówione zostaną natomiast podstawowe kwestie związane z IKE, IKZE, PPE oraz PPK.
Indywidualne Konto Emerytalne
Przede wszystkim, trzeba wskazać, że pod skrótem IKE kryje się Indywidualne Konto Emerytalne. Kwestie związane z tym kontem oraz z IKZE – czyli Indywidualnym Kontem Zabezpieczenia Emerytalnego, uregulowane są na gruncie ustawy o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego[1]. IKE na gruncie ustawy definiuje się szeroko, jako m.in. wyodrębniony zapis w rejestrze uczestników funduszu inwestycyjnego, wyodrębniony rachunek papierów wartościowych lub inny rachunek, który spełnia warunki z ustawy. IKE oraz IKZE to przede wszystkim prywatne, dobrowolne produkty emerytalne, dzięki którym dana osoba fizyczna sama systematycznie odkłada na nich pieniądze, gromadząc dodatkowe oszczędności emerytalne. Każda osoba może mieć jedno IKE i jedno IKZE. Oba produkty można mieć w tej samej lub w różnych instytucjach finansowych[2]. IKE i IKZE bywają określane jako tzw. antypodatkowe pokrowce[3].
IKE jest wybierane przez całkiem spore grono osób – przede wszystkim z uwagi na konkretne korzyści podatkowe. Po pierwsze, środki z IKE są zwolnione z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT). Po drugie, środki z IKE nie są także obarczone 19% podatkiem od dochodów kapitałowych[4]. IKE nie wymaga również konieczności zapłaty podatku od spadków i darowizn.
Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego
Ponadto, warto wspomnieć także o kwestiach związanych z IKZE, czyli Indywidualnym Kontem Zabezpieczenia Emerytalnego. IKZE na gruncie ustawy także definiowane jest bardzo szeroko, w praktycznie identyczny sposób jak IKE. IKZE także posiada korzyści podatkowe – przede wszystkim nie występuje 19% podatek od dochodów kapitałowych. Jednakże, trzeba pamiętać o tym, że wypłata środków z IKZE jest jednak obciążona 10% zryczałtowanym podatkiem PIT. W zamian za to, IKZE posiada jednak dodatkowe korzyści podatkowe, które istnieją już w trakcie samego oszczędzania, nie dopiero w momencie wypłaty środków. Środki wpłacane na IKZE wpłaty można odliczyć w podatku PIT – jest to nawet do 2019 zł w 2021 roku, a dla samo zatrudnionych nawet 3029 zł. Posiadacze IKZE korzystają z innej ulgi podatkowej niż w IKE – jest ona odczuwalna na początku, nie zaś pod koniec oszczędzania. IKZE nie wymaga także oczywiście konieczności zapłaty podatku od spadków i darowizn[5].
W przypadku wielu ofert prowadzonych przez fundusze oraz banki, najczęściej samo prowadzenie tego typu konta wiąże się ze stałą roczną opłatą (np. 2% pobierane z aktywów funduszu) – konieczne jest jednak dokonanie pierwszej płaty w określonej wysokości (np. 200 zł), a także regularne dokonywanie kolejnych wpłat (np. minimum 100 zł miesięcznie). Często także fundusze pobierają tzw. opłatę za sukces – np. kiedy fundusz osiągnie w danym roku wynik lepszy niż 8%. Środki wpłacane na IKE i IKZE są bowiem w odpowiedni sposób inwestowane oraz ,,obracane” przez podmiot, z którym zawarliśmy umowę – najczęściej w ramach akcji i obligacji.
IKE i IKZE
Do IKE oraz IKZE stosuje się bardzo wiele identycznych uregulowań – dla przykładu, zgodnie z art. 3 ustawy, prawo do wpłat na IKE lub IKZE przysługuje osobie fizycznej, która ukończyła 16 lat. Natomiast małoletni ma prawo do dokonywania wpłat na IKE lub IKZE tylko w roku kalendarzowym, w którym uzyskuje dochody z pracy wykonywanej na podstawie umowy o pracę. Na IKE lub IKZE może gromadzić oszczędności jednak wyłącznie jeden oszczędzający. Aby prowadzić IKE lub IKZE konieczne jest także zawarcie umowy o prowadzenie takiego funduszu oraz złożenie odpowiedniego oświadczenia w tym zakresie.
Osoba fizyczna składa przed zawarciem umowy o prowadzenie IKE oświadczenie, że:
- nie gromadzi środków na IKE prowadzonym przez inną instytucję finansową oraz że w danym roku kalendarzowym nie dokonała wypłaty transferowej z uprzednio posiadanego IKE do programu emerytalnego albo
- posiada IKE prowadzone przez inną instytucję finansową, podając równocześnie nazwę tej instytucji i potwierdzając, że dokona ona wypłaty transferowej.
Natomiast przed zawarciem umowy o prowadzenie IKZE osoba fizyczna składa oświadczenie, że:
- nie gromadzi środków na IKZE w innej instytucji finansowej albo
- gromadzi środki na IKZE w innej instytucji finansowej, podając równocześnie nazwę tej instytucji i potwierdzając, że dokona ona wypłaty transferowej.
Jeśli chodzi zaś o zawarcie umowy o prowadzenie IKE lub IKZE, to jest to umowa zawarta przez oszczędzającego w formie elektronicznej (pozwalającej jednak na jej utrwalenie na trwałym nośniku albo w formie fizycznej) z odpowiednim podmiotem – jakim może być np. fundusz inwestycyjny, fundusz emerytalny, podmiot prowadzący działalność maklerską, zakład ubezpieczeń albo bank. Zasady prowadzenia IKE lub IKZE określają odpowiednie statuty lub regulaminy tych instytucji. Oszczędzający ma prawo do zmiany instytucji finansowej prowadzącej jego IKE lub IKZE, dokonując wypłaty transferowej. Tego typu umowa powinna zawierać określone elementy takie jak np. sposób oznaczenia dyspozycji dotyczących środków gromadzonych na IKE lub IKZE, zakres, częstotliwość i formę informowania oszczędzającego o środkach zgromadzonych na IKE lub IKZE, terminy dokonania wypłaty, warunki wypłaty w ratach oraz inne[6].
Następnie instytucja finansowa, która zawiera umowę oraz wobec której składane jest wcześniej wspomniane oświadczenie, wydaje oszczędzającemu na IKE albo IKZE potwierdzenie zawarcia umowy o prowadzenie konta. W umowie o prowadzenie IKE lub IKZE oszczędzający może wskazać jedną lub więcej osób, którym zostaną wypłacone zgromadzone przez niego środki zgromadzone w przypadku jego śmierci i dyspozycja ta może być w każdym czasie zmieniona. Środki zgromadzone na IKE lub IKZE mogą być także obciążone zastawem. Nadzór nad prowadzeniem IKE oraz IKZE przez instytucje finansowe sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego. Instytucje finansowe są obowiązane do przekazywania półrocznych i rocznych informacji o prowadzonych IKE lub IKZE organowi nadzoru. IKE oraz IKZE różnią się jednak maksymalną wysokością wpłat na obydwa te konta.
Maksymalne kwoty wpłat IKE i IKZE
Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy, wpłaty dokonywane na IKE w roku kalendarzowym nie mogą przekroczyć kwoty odpowiadającej trzykrotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok, określonego w ustawie budżetowej lub ustawie o prowizorium budżetowym lub w ich projektach, jeżeli odpowiednie ustawy nie zostały uchwalone. Roczny limit wpłat na IKE w 2021 roku wyniósł zatem 15.777 zł. Inaczej sytuacja kształtuje się w przypadku IKZE.
Wpłaty dokonywane na IKZE w roku kalendarzowym nie mogą przekroczyć kwoty odpowiadającej 1,2-krotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok określonego w ustawie budżetowej lub ustawie o prowizorium budżetowym lub w ich projektach, jeżeli odpowiednie ustawy nie zostały uchwalone. Wyjątek stanowią jednak osoby prowadzące pozarolniczą działalność – wówczas wpłaty dokonywane na IKZE w roku kalendarzowym przez takie osoby, nie mogą przekroczyć kwoty odpowiadającej 1,8-krotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego, o którym była mowa wcześniej. Roczny limit wpłat na IKZE w 2021 roku wyniósł zatem 6.310,80 zł, a dla samozatrudnionych 9.466,20 zł.
Następnie środki gromadzone przez oszczędzającego na IKE lub IKZE są rejestrowane na wyodrębnionych rejestrach lub rachunkach, które pozwalają na ich zidentyfikowanie i wyodrębnienie.
Wypłata środków z IKE i IKZE
Jeśli chodzi o Indywidualne Konto Emerytalne, to wypłata środków zgromadzonych na IKE następuje wyłącznie w dwóch określonych przypadkach. Pierwszy z nich to wyraźny wniosek oszczędzającego po osiągnięciu przez niego wieku 60 lat lub nabyciu uprawnień emerytalnych i ukończeniu 55 roku życia oraz spełnieniu któregoś z dwóch warunków:
- dokonywania wpłat na IKE co najmniej w 5 dowolnych latach kalendarzowych albo
- dokonania ponad połowy wartości wpłat nie później niż na 5 lat przed dniem złożenia przez oszczędzającego wniosku o dokonanie wypłaty.
Drugi przypadek to wtedy, kiedy dochodzi do śmierci oszczędzającego – wówczas wypłata następuje na wniosek osoby uprawnionej. Środki te są zatem dziedziczone – może to być w ramach wskazanych przez oszczędzającego uposażonych, a jeżeli takich nie ma – to zgodnie z dziedziczeniem ustawowym. Jeśli chodzi zaś o Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego, to wypłata świadczenia także następuje na skutek wystąpienia jednej z dwóch sytuacji:
- na wniosek oszczędzającego, po osiągnięciu przez niego wieku 65 lat oraz pod warunkiem dokonywania wpłat na IKZE co najmniej w 5 latach kalendarzowych,
- w przypadku śmierci oszczędzającego – na wniosek osoby uprawnionej[7].
Wypłata środków może być jednorazowa albo w ratach. Wypłata w ratach środków zgromadzonych przez oszczędzającego następuje przez co najmniej 10 lat. Trzeba wskazać, że wcześniejsza wypłata środków z obydwu tych kont jest oczywiście możliwa – wówczas konieczne będzie jednak zapłacenie odpowiedniego podatku od dochodów kapitałowych. Warto także wspomnieć o możliwości zwrotu środków z IKE/IKZE – zwrot środków zgromadzonych na IKE lub IKZE następuje w razie wypowiedzenia umowy o prowadzenie IKE lub IKZE przez którąkolwiek ze stron, jeżeli nie zachodzą przesłanki do wypłaty lub wypłaty transferowej. Wypłata, wypłata transferowa, częściowy zwrot oraz zwrot środków zgromadzonych na IKE lub IKZE są dokonywane w formie pieniężnej.
Pracownicze Programy Emerytalne
Co więcej, warto także wspomnieć o PPE – czyli Pracowniczych Programach Emerytalnych, które obok IKE i IKZE tzw. III filar systemu emerytalnego. Kwestie związane z PPE uregulowane są w ramach ustawy o pracowniczych programach emerytalnych[8]. Program jest tworzony w celu gromadzenia środków uczestnika przeznaczonych do wypłaty. Jest to także program indywidualnego oszczędzania związany z emeryturą danego pracownika. Osoba zatrudniona u kilku pracodawców prowadzących programy może w tym samym czasie uczestniczyć w więcej niż jednym programie. Pracodawca może utworzyć pracowniczy program emerytalny, ale nie musi. Pracownik zakładu, w którym utworzono taki program, może do niego przystąpić, ale nie jest do tego zobligowany[9] – następuje to w drodze pisemnej deklaracji, po przedstawieniu przez pracodawcę odpowiedniej oferty w zakresie tego programu oferowanego w danym miejscu pracy.
Poza tym, prawo do uczestnictwa w programie przysługuje pracownikowi, który jest zatrudniony u danego pracodawcy, nie krócej niż 3 miesiące, chyba że umowa zakładowa stanowi inaczej (nie może być to jednak termin dłuższy niż 3 lata). Do programu nie może jednak przystąpić pracownik, który ukończył 70. rok życia. Programy mogą być prowadzone w jednej z następujących form takich jak fundusz emerytalny, umowa grupowego ubezpieczenia czy też zarządzanie zagraniczne[10]. Program tworzy się najpierw przez zawarcie umowy zakładowej albo umowy międzyzakładowej (przez pracodawcę z reprezentacją pracowników), następnie zawarcie kolejnej umowy przez pracodawcę z odpowiednią instytucją i w końcu przez rejestrację programu przez organ nadzoru. Reprezentację pracowników tworzą natomiast wszystkie zakładowe organizacje związkowe działające u danego pracodawcy.
W PPE składkę podstawową finansuje pracodawca, a kwota wpłacanej składki podstawowej nie może przekroczyć 7% wynagrodzenia uczestnika. Pracodawca także ponosi także koszty administracji i funkcjonowania PPE. Uczestnik może zadeklarować składkę dodatkową, jeżeli umowa zakładowa tego nie zakazuje. Wysokość tej składki określa pracownik w deklaracji. Deklarację w tym zakresie można w każdym czasie zmienić. Swoje oszczędności zgromadzone na PPE możesz wypłacić dopiero po osiągnięciu wieku emerytalnego lub po uzyskaniu wcześniejszego prawa do emerytury. Trzeba jednak pamiętać o tym, że także pracodawca może jednostronnie zawiesić odprowadzanie składek podstawowych albo czasowo ją ograniczyć. W przypadkach określonych w ustawie może dojść także do likwidacji tego programu. Pracowniczym Programem Emerytalnym zarządza wyspecjalizowana instytucja finansowa, która podlega nadzorowi KNF.
Należy również wspomnieć, że jeśli dana osoba zmieni pracodawcę, może przelać zgromadzone na PPE pieniądze w ramach tzw. wypłaty transferowej na IKE lub PPE u nowego pracodawcy albo też pozostawić pieniądze na PPE u poprzedniego pracodawcy aż do momentu wypłaty[11]. Możliwy jest również zwrot oszczędności w sytuacji likwidacji PPE, ale będzie on pomniejszony o tzw. podatek Belki i kwotę w wysokości 30% podstawowych składek – zostanie ona przekazana do ZUS.
Pracownicze Plany Kapitałowe
Ponadto, nieco inną instytucją od wcześniej omawianych, ale taką którą postanowiliśmy omówić na gruncie tego opracowania, z uwagi na jej oczywisty związek z prawem pracy i ubezpieczeń społecznych, jest PPK – czyli pracownicze programy kapitałowe. Kwestie związane z tym programem uregulowane są na gruncie ustawy o pracowniczych planach kapitałowych[12]. PPK to program długoterminowego oszczędzania dedykowany pracownikom, który uruchamia pracodawca i zapisuje do niego osoby zatrudnione w danym przedsiębiorstwie[13]. PPK to prywatny system oszczędzania, który zakłada jednak współdziałanie państwa, pracodawców, jak i pracowników. Środki gromadzone w PPK stanowią prywatną własność uczestnika PPK. Wobec tego, na IKE i IKZE odkładamy sami, a w odkładaniu na PPK wspiera nas pracodawca. W przypadku PPK pracownik odprowadza 2% pensji brutto, a pracodawca dodaje kolejne 1,5% pensji brutto. Wpłata podstawowa finansowana przez uczestnika PPK może wynosić mniej niż 2% wynagrodzenia, ale nie mniej niż 0,5% wynagrodzenia, jeżeli wynagrodzenie uczestnika PPK osiągane z różnych źródeł w danym miesiącu nie przekracza kwoty odpowiadającej 1,2-krotności minimalnego wynagrodzenia[14]. Oprócz tego, w praktyce dodawane są także państwowe dopłaty roczne w wysokości 240 zł i wpłata powitalna w wysokości 250 zł. Dopłata roczna jest finansowana z Funduszu Pracy. Podmiot zatrudniający i uczestnik PPK mogą zadeklarować finansowanie wpłat dodatkowych[15].
Poza tym, każdy podmiot (pracodawca) zawiera umowę o zarządzanie PPK, jeżeli zatrudnia co najmniej jedną osobę, w imieniu której, jest obowiązany zawrzeć umowę o prowadzenie PPK. Umowa o zarządzanie PPK jest zawierana natomiast z instytucją finansową w postaci elektronicznej pozwalającej na utrwalenie jej treści na trwałym nośniku. Umowa o zarządzanie PPK podlega wpisowi do ewidencji PPK.
Trzeba jednak pamiętać, że jest to system w pełni dobrowolny. W obecnym porządku prawnym pracownik w przedziale wiekowym od 18 do 55 lat jest automatycznie przypisany do programu, natomiast posiada on możliwość zrezygnowania z niego w każdym momencie[16]. Konieczne jest wówczas złożenie odpowiedniej deklaracji na piśmie. Trzeba jednak pamiętać o tym, iż oświadczenie to należy składać co 4 lata, gdyż po upływie tego czasu pracownik ponownie automatycznie zostaje przypisany do programu. Pracownik może jednak w każdej chwili zmienić zdanie i dobrowolnie przystąpić jednak do tego programu. Pracownicy między 55. a 70. rokiem życia mogą natomiast przystąpić do PPK dopiero na swój wniosek[17].
Trzeba też wskazać, iż do PPK mogą przystąpić osoby, za które pracodawca odprowadza składki emerytalno-rentowe – są to zatem nie tylko osoby posiadające umowę o pracę, ale także np. osoby zatrudnione na podstawie umowy zlecenia. Nadzór nad funkcjonowaniem PPK pełni także Komisja Nadzoru Finansowego.
Na koniec warto wspomnieć także krótko o ostatnich zmianach w polskich przepisach dotyczących likwidacji OFE, która to likwidacja ma być przeprowadzona do 28 stycznia 2022 roku. W związku z tym wszystkie środki, które się na nich znajdują, muszą zostać przeniesione gdzie indziej. Już wiadomo, że rząd udostępni dwie opcje: IKE oraz konto ZUS. Obydwie te opcje mają swoje wady i zalety, nad którymi muszą zastanowić się osoby posiadające środki na OFE i wybrać bardziej korzystną dla nich opcję. Jeżeli członek OFE wybierze przeniesienie ulokowanych na nim środków do IKE, nie musi wysyłać żadnego oświadczenia. Ustawa określa tzw. opłatę przekształceniową, której wysokość wynosi 15% wartości netto posiadanych środków.
[1] Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1808 z późn. zm.).
[2] https://www.nn.pl/dla-ciebie/emerytura-i-finanse/ike-ikze/ike.html (dostęp online 29.04.2021).
[3] M. Iwuć, Finansowa forteca, Warszawa 2020, s. 661.
[4] https://www.nn.pl/dla-ciebie/emerytura-i-finanse/ike-ikze.html (dostęp online 29.04.2021).
[5] https://www.nn.pl/dla-ciebie/emerytura-i-finanse/ike-ikze/ikze.html (dostęp online 29.04.2021).
[6] Art. 9 ust. 1 ustawy o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego.
[7] Art. 34a ust. 1 ustawy o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego.
[8] Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 686).
[9] https://www.aviva.pl/blog-porady/emerytura/2020/ppe-emerytura/ (dostęp online 29.04.2021).
[10] Art. 6 ust. 1 ustawy o pracowniczych programach emerytalnych.
[11] https://www.ing.pl/wiem/emerytura/co-to-jest-pracowniczy-program-emerytalny-ppe (dostęp online 29.04.2021).
[12] Ustawa z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1342 z późn. zm.).
[13] https://www.nn.pl/blog/posts/2020/ppk-czy-ikze-lub-ike-co-wybrac-oszczedzajac-na-emeryture.html (dostęp online 29.04.2021).
[14] Art. 27 ust. 2 ustawy o pracowniczych planach kapitałowych.
[15] W. Bednarczyk, Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. Zbiór odpowiedzi na kolokwium ustne dla pierwszego roku aplikacji radcowskiej w 2020 r., Warszawa 2020, s. 203.
[16] https://www.skutecznyprawnik.online/biblioteka-prawnika/jak-zrezygnowac-z-uczestnictwa-w-ppk (dostęp online 29.04.2021).
[17] https://www.nn.pl/blog/posts/2019/ppk-jak-przystapic-do-programu.html (dostęp online 29.04.2021).
DARMOWY KURS I SZKOLENIE ONLINE PRAWO PRACY 2021
Przy okazji zapraszamy na darmowy kurs (szkolenie) online z prawa pracy 2021 prowadzony przez nas tutaj.