Wstęp
Na początku należy wspomnieć, że niniejszy artykuł jest osiemnastym z serii artykułów (oraz materiałów wideo) dotyczących prawa pracy. Dla osób, które nie czytały poprzednich artykułów zapraszamy do lektury
tutaj, natomiast wszystkie z artykułów oraz odcinków wideo można czytać/oglądać niezależnie od siebie. Zapraszamy też na nasz kanał YouTube ,,Prawo dla Ciebie” i zachęcamy do zostawienia subskrypcji. Na gruncie tego artykułu omówione zostaną natomiast podstawowe kwestie związane z wypadkiem przy pracy i ubezpieczeniem wypadkowym.
Wypadek przy pracy – pojęcie
Przede wszystkim, na początku należy wskazać na to, co należy rozumieć pod pojęciem wypadku przy pracy. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
[1], za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
- w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Można w tym zakresie wskazać np. na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2020 roku: ,,Wykonywanie zwykłych (typowych, normalnych), choćby stresujących lub wymagających dużego wysiłku fizycznego, czynności (obowiązków) przez pracownika, nie może być uznane za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy, gdyż sama praca nie może stanowić zewnętrznej przyczyny w rozumieniu definicji wypadku przy pracy, ale może nią być dopiero określona nadzwyczajna sytuacja związana z tą pracą, która staje się współdziałającą przyczyną zewnętrzną”
[2]. Nie każdy wypadek może być zatem zakwalifikowany jako wypadek przy pracy. Elementami definiującymi wypadek przy pracy są: nagłość zdarzenia, zewnętrzność przyczyny, uraz lub śmierć pracownika oraz związek z pracą. Dopiero łączne wystąpienie tych elementów przesądza o tym, że dane zdarzenie można uznać za wypadek przy pracy
[3].
Poza tym, trzeba także pamiętać, że
na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ w czasie
podróży służbowej (chyba, że wypadek został spowodowany przez zachowanie pracownika niezwiązane z jego obowiązkami), podczas
szkolenia w zakresie samoobrony albo przy
wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe. W ust. 3 omawianego przepisu zostały wskazane kolejne sytuacje, w których daną sytuację uważa się także za wypadek przy pracy – jest to również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas np. uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe, pełnienia mandatu posła lub senatora, pobierającego uposażenie, odbywania służby zastępczej czy też wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Ustalenia okoliczności i przyczyn tych wypadków przy pracy dokonuje się w tzw.
karcie wypadku.
Ponadto, warto wspomnieć także o wypadku
w drodze do pracy lub z pracy. Za taki wypadek uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza. Za drogę do pracy lub z pracy uważa się oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu również drogę do miejsca lub z miejsca:
- innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego,
- zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych,
- zwykłego spożywania posiłków,
- odbywania nauki lub studiów[4].
Ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku w drodze do pracy lub z pracy dokonują w
karcie wypadku w drodze do pracy lub z pracy – pracodawcy w stosunku do ubezpieczonych, będących pracownikami.
Obowiązki pracodawcy
W przypadku zaistnienia wypadku przy pracy, pracodawca posiada w takiej sytuacji określone obowiązki. Przede wszystkim, przy wypadku przy pracy zgodnie z art. 234 Kodeksu pracy
[5], pracodawca ma obowiązek podjąć
niezbędne działania, które mają na celu wyeliminowanie lub ograniczenie zagrożenia, a także zapewnić pierwszą pomoc osobom poszkodowanym oraz ustalić przyczyny wypadku i zastosować odpowiednie środki zapobiegającego podobnym wypadkom Natomiast do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, pracodawca posiada
dodatkowe obowiązki, jeżeli jego pracownik uległ wypadkowi przy pracy. Musi on bowiem zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób, który wyklucza:
- dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,
- uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane,
- dokonywanie zmian położenia maszyn i urządzeń technicznych oraz innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności[6].
Następnie, aby wyjaśnić przyczyny oraz okoliczności wypadku pracodawca musi powołać odpowiedni
zespół powypadkowy. W jego skład wchodzą pracownik służby BHP, o której mówiliśmy we wcześniejszych odcinkach, a także społeczny inspektor pracy. Jeśli w wypadku przy pracy dojdzie do śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego wypadku przy pracy, wówczas pracodawca musi także niezwłocznie zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy oraz prokuratora. Pracodawca musi ich zawiadomić także przy każdym innym wypadku, który wywołał takie skutki i miał związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy. Trzeba też pamiętać, że za
śmiertelny wypadek przy pracy rozumie się wypadek, przez który nastąpiła śmierć w okresie 6 miesięcy od dnia wypadku;
ciężki wypadek przy pracy to taki, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała – takie jak np. utrata mowy, kończyny albo choroba psychiczna; a
zbiorowym wypadkiem przy pracy jest wypadek, w którym brały udział co najmniej 2 osoby
[7].
Oprócz tego, na pracodawcy ciążą także obowiązki ewidencyjne i dokumentacyjne. Pracodawca ma bowiem obowiązek prowadzenia
rejestru wypadków przy pracy, w których umieszczane są informacje dotyczące wypadku, jego daty, skutków, przyczyn, osób biorących udział w wypadku oraz innych. Z wypadku przy pracy spisywany jest także
protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy. Taki protokół pracodawca musi przechowywać wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową przez okres minimum
10 lat. Pracodawca ponosi także wszelkie koszty związane z ustaleniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy i obowiązek ten nie może zostać przeniesiony na pracownika
[8]. Samo ustalenie wypadku przy pracy jest natomiast prawem pracownika i jednocześnie obowiązkiem pracodawcy, niezależnie od tego, czy pracownik będzie dochodził świadczeń z ustawy wypadkowej
[9].
Ubezpieczenie wypadkowe
Poza tym, trzeba także pamiętać, że ubezpieczenie wypadkowe jest jednym z rodzajów ubezpieczeń społecznych, obok ubezpieczenia emerytalnego, rentowego oraz chorobowego. Ma ono charakter obowiązkowy np. dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Obowiązkowo ubezpieczeni wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu, jednak w tym zakresie istnieją określone wyjątki (są to np. osoby bezrobotne, posłowie do Parlamentu Europejskiego, osoby wykonujące pracę nakładczą, żołnierze niezawodowi oraz inni). Składka na ubezpieczenie wypadkowe wynosi
od 0,40% do 8,12% podstawy wymiaru i jest w całości ponoszona przez pracodawcę. Natomiast dla płatników składek podlegających wpisowi do rejestru REGON, zgłaszających do ubezpieczenia wypadkowego nie więcej niż 9 ubezpieczonych, stopa procentowa składki wypadkowej wynosi
1,67%.
Dodatkowo, z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługują odpowiednie świadczenia takie jak:
- zasiłek chorobowy,
- świadczenie rehabilitacyjne,
- zasiłek wyrównawczy,
- jednorazowe odszkodowanie,
- renta z tytułu niezdolności do pracy, w tym renta szkoleniowa,
- renta rodzinna,
- dodatek pielęgnacyjny,
- dodatek do renty rodzinnej – dla sieroty zupełnej,
- pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, w zakresie ustalonym ustawą.
Przy ustalaniu prawa do tych świadczeń, ich wymiaru i wysokości stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące
ubezpieczenia chorobowego, o którym już mówiliśmy wcześniej. Trzeba jednak pamiętać o tym, że świadczenia te nie będą przysługiwały każdej osobie, która ulegnie np. wypadkowi przy pracy. Świadczenia te nie przysługują ubezpieczonemu:
- jeśli jedyną przyczyną wypadku przy pracy było udowodnione naruszenie przez niego przepisów dotyczących życia i zdrowia i było to spowodowane umyślnie lub przez rażące niedbalstwo,
- jeśli ubezpieczony był w stanie nietrzeźwym lub pod wpływem środków odurzających i przyczynił się on w znacznym stopniu do spowodowania wypadku (nie dotyczy to jednak świadczeń dla członka rodziny ubezpieczonego).
Odwołując się natomiast do wcześniej wymienionych świadczeń, należy wskazać iż pierwszy z nich, czyli zasiłek chorobowy związany jest z niezdolnością do pracy spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. Kolejne z nich, czyli świadczenie rehabilitacyjne odnosi się do osoby, która pomimo wyczerpania zasiłku chorobowego nadal jest niezdolna do pracy, ale dalsze leczenie rokuje odzyskaniem tej zdolności. Jednorazowe odszkodowanie przysługuje natomiast ubezpieczonemu, który w trakcie wypadku przy pracy doznał stałego lub długotrwałego wypadku przy zdrowiu – może ono być przeznaczone także dla członków rodziny zmarłego.
Stały uszczerbek na zdrowiu wymaga takiego naruszenia sprawności organizmu, w wyniku którego nie ma rokowań na poprawę; natomiast
długotrwały uszczerbek na zdrowiu to taki, że powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres powyżej
6 miesięcy, ale istnieje możliwość poprawy. Jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości
20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu (ustala to lekarz orzecznik). Ulega ono także zwiększeniu o kwotę stanowiącą
3,5-krotność przeciętnego wynagrodzenia, jeżeli przy wypadku przy pracy doszło do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy.
Podobnie rodzina zmarłego może otrzymać także rentę rodzinną z tego tytułu. Renta z tego tytułu może być przyznana także ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z uwagi na wypadek przy pracy albo chorobę zawodową. Warto wspomnieć jeszcze także o rencie szkoleniowej, która przysługuje z uwagi na orzeczenie celowości przekwalifikowania zawodowego z uwagi na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie, jeśli wynika to z wypadku przy pracy albo choroby zawodowej
[10]. Renta z tytułu niezdolności do pracy i renta szkoleniowa z ubezpieczenia wypadkowego nie może być niższa niż:
- 80% podstawy jej wymiaru – dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy,
- 60% podstawy jej wymiaru – dla osoby częściowo niezdolnej do pracy,
- 100% podstawy jej wymiaru – dla osoby uprawnionej do renty szkoleniowej.
Warto wskazać także na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2017 roku, zgodnie z którym: ,,Dopuszczalne jest dochodzenie przez pracownika od pracodawcy roszczeń uzupełniających z tytułu wypadku przy pracy, opartych na przepisach prawa cywilnego (w tym art. 444 k.c. i art. 445 k.c.). Pracownik, występując z takim powództwem, nie może jednak powołać się w postępowaniu sądowym jedynie na sam fakt wypadku przy pracy, który został stwierdzony protokołem powypadkowym, lecz jest obowiązany wykazać wszystkie przesłanki prawne cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej, to jest: 1) ciążącą na pracodawcy odpowiedzialność z tytułu czynu niedozwolonego, 2) poniesioną szkodę (np. uszczerbek na zdrowiu), 3) związek przyczynowy między zdarzeniem będącym wypadkiem przy pracy a powstaniem szkody i jej rozmiarem, co wpływa na wysokość należnego odszkodowania”
[11].
Na koniec można wskazać jeszcze, że ZUS może odmówić przyznania świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego w przypadku nieprzedstawienia protokołu powypadkowego lub karty wypadku; nieuznania w protokole powypadkowym lub karcie wypadku zdarzenia za wypadek przy pracy w rozumieniu ustawy oraz wtedy, gdy protokół powypadkowy lub karta wypadku zawierają stwierdzenia bezpodstawne. Następuje to w drodze decyzji Zakładu
[12].
[1] Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1205 z późn. zm.).
[2] Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2020 roku, sygn. akt III UK 456/19.
[3] S. Samol [w:] D. E. Lach, K. Ślebzak, S. Samol,
Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Komentarz, Warszawa 2010, art. 3.
[4] Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 291 z późn. zm.).
[5] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1320 z późn. zm.).
[6] W. Bednarczyk,
Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. Zbiór odpowiedzi na kolokwium ustne dla pierwszego roku aplikacji radcowskiej w 2020 r., Warszawa 2020, s. 124.
[7] E. Maniewska [w:] K. Jaśkowski, E. Maniewska,
Komentarz aktualizowany do Kodeksu pracy, LEX/el. 2021, art. 234.
[8] T. Wyka [w:]
Kodeks pracy. Komentarz. Tom II. Art. 114-304(5), (red.) K. W. Baran, Warszawa 2020, art. 234.
[9] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2009 roku, sygn. akt II PK 282/08.
[10] W. Bednarczyk,
Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. Zbiór odpowiedzi na kolokwium ustne dla pierwszego roku aplikacji radcowskiej w 2020 r., Warszawa 2020, s. 177.
[11] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2017 roku, sygn. akt II PK 206/16.
[12] Art. 22 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
DARMOWY KURS I SZKOLENIE ONLINE PRAWO PRACY 2021
Przy okazji zapraszamy na darmowy kurs (szkolenie) online z prawa pracy 2021 prowadzony przez nas
tutaj.
