Kurs prawo rodzinne #1 – Małżeństwo, prawa i obowiązki małżonków (gościnnie Martyna Dera)

Wstęp

Na początku należy wspomnieć, że niniejszy artykuł jest pierwszym z serii artykułów (oraz materiałów wideo) dotyczących prawa rodzinnego w ramach kursu (szkolenia) z tej gałęzi prawa. Zapraszamy też na nasz kanał YouTube ,,Prawo dla Ciebie” i zachęcamy do zostawienia subskrypcji. Pełny dostęp do kursu z prawa rodzinnego można wykupić tutaj: www.prawodlaciebie.elms.pl

Na gruncie tego artykułu omówione zostaną natomiast podstawowe kwestie związane z małżeństwem i prawami i obowiązkami małżonków w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Gościnnie w tym rozdziale (w kwestiach dotyczących praw i obowiązków małżonków) wystąpi Świadomy rozwód (czyli Martyna Dera – mediator rodzinny, trener dla rodziców rozwodzących się).

Prawo rodzinne

Przede wszystkim, prawo rodzinne jest gałęzią prawa z zakresu prawa cywilnego, które zajmuje się stosunkami prawnymi na gruncie rodziny, jej istnieniem, funkcjonowaniem, stosunkami wewnątrz samej rodziny jak i między rodziną a osobami trzecimi. W Polsce obecnie kwestie związane z prawem rodzinnym reguluje przede wszystkim Kodeks rodzinny i opiekuńczy[1], ale także w pewnym zakresie np. Kodeks cywilny[2] oraz inne ustawy. W sposób oczywisty do prawa rodzinnego odwołują się także określone przepisy między innymi ustawy zasadniczej, czyli Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej[3], zgodnie z którą np. małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej (art. 18), a podstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne (art. 23).

Zgodnie zaś z zasadą równości, kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym (art. 33). Ponadto, w Polsce każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego czy też rodzinnego (art. 47), a ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu (art. 48). Jak jest zatem widoczne, szereg regulacji związanych z prawem rodzinnym zawartych jest już na gruncie ustawy zasadniczej, co świadczy o tym, że problematyka ta jest o tyle ważna, że ustawodawca zdecydował się na jej umieszczenie już na gruncie pierwszych przepisów Konstytucji RP.

Prawo rodzinne w swoich postanowieniach obejmuje zarówno kwestie materialne, jak i niematerialne związane z rodziną. W prawie rodzinnym ustawodawca kierował się także odpowiednimi zasadami takimi jak:

• zasada dobra dziecka – jest to podstawowa zasada, która jasno określa czym jest dobro dziecka, jakie ma ono prawa i przede wszystkim co należy zrobić, by zapewnić dziecku odpowiednie warunki bytowania i rozwoju,
• zasada ochrony rodziny – polega ona na tym, że polskie prawo rodzinne powinno w szczególności zadbać o dobro rodziny jako bardzo istotnej instytucji z punktu widzenia prawa,
• zasada uniezależnienia stosunków rodzinnych od obcych im stosunków majątkowych – polskie prawo rodzinne stoi na czele nierozerwalności więzów rodzinnych, głównie w kontekście więzów majątkowych[4].

Zawarcie małżeństwa

Poza tym, jak zostało wcześniej wspomniane, bardzo ważną instytucją na gruncie prawa rodzinnego jest samo małżeństwo, definiowane jako związek kobiety i mężczyzny. Małżeństwo jest to także stosunek prawny, w którego skład wchodzą uprawnienia i obowiązki, zarówno niemajątkowe, jak i majątkowe. Ma ono trwały, ale nie nierozerwalny charakter. Podmiotami małżeństwa mogą być kobieta i mężczyzna posiadający zdolność do zawarcia małżeństwa.

Można w tym zakresie wskazać na Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 czerwca 2021 roku, zgodnie z którym: ,,W polskim ustawodawstwie jedyną formą uznania relacji dwojga ludzi, między którymi istnieje więź uczuciowa, fizyczna i gospodarcza jest małżeństwo w rozumieniu art. 1 § 1 k.r.o. Akt małżeństwa, jako jeden z trzech możliwych do wydania w polskim systemie prawnym aktów stanu cywilnego stanowi natomiast wyłączny dowód zawarcia prawnie uznawanego w Polsce związku. Zapewniając możliwość zawarcia związku małżeńskiego tylko osobom różnej płci, polski ustawodawca przewidział dalsze tego konsekwencje w ramach m.in. prawa rodzinnego (m.in. małżeńskie ustroje majątkowe – dział III KRo., opieka nad małoletnim – art. 146 k.r.o.) i spadkowego (dziedziczenie – art. 931 § 1 k.c.), rezerwując te instytucje tylko dla małżonków w rozumieniu art. 1 § 1 k.r.o. Wprowadzenie na podstawie decyzji administracyjnej do polskiego porządku prawnego transkrybowanego aktu małżeństwa osób tej samej płci mogłoby rodzić pytania o możliwość stosowania wymienionych instytucji prawa cywilnego w odniesieniu do tego związku”[5].

Jeśli chodzi o przesłanki zawarcia małżeństwa, to małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Konieczne jest zatem złożenie odpowiedniego oświadczenia, przez osoby różnych płci, przy jednoczesnej ich obecności przed kierownikiem USC. Oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński powinny być złożone publicznie w obecności dwóch pełnoletnich świadków. Wygląda to w ten sposób, że kierownik urzędu stanu cywilnego zapytuje mężczyznę i kobietę, czy zamierzają zawrzeć ze sobą małżeństwo, a gdy oboje odpowiedzą na to pytanie twierdząco, wzywa ich do złożenia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński o określonej treści oraz oświadczeń w sprawie nazwisk małżonków i ich dzieci. Wówczas małżeństwo zostaje zawarte.

Jest to tzw. ślub cywilny, a oprócz niego do zawarcia małżeństwa może dojść w drodze także ślubu kościelnego. Wówczas mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małżeństwa. W razie ślubu kościelnego (wyznaniowego), kierownik urzędu stanu cywilnego wydaje zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa oraz treść i datę złożonych przed nim oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków i ich dzieci. Zaświadczenie traci moc po upływie sześciu miesięcy od dnia jego wydania.

Mężczyzna i kobieta, będący obywatelami polskimi przebywającymi za granicą, mogą zawrzeć małżeństwo również przed polskim konsulem lub przed osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula. Poza tym, istnieje także tzw. ślub konkordatowy, który polega na tym, że to jest to po prostu ślub kościelny, w wyniku którego dane osoby zostają małżeństwem w świetle zarówno prawa polskiego, jak i kościoła katolickiego. Biorąc ślub konkordatowy w kościele nie jest konieczne branie drugiego ślubu cywilnego w urzędzie cywilnym.

Czym innym od małżeństwa jest natomiast konkubinat. Konkubinat jest prawnie nieuregulowaną, trwałą wspólnotą życiową mężczyzny i kobiety. Do cech charakterystycznych konkubinatu zalicza się: związek mężczyzny i kobiety; trwałość tego związku; pożycie jak w małżeństwie oraz brak zdarzenia prawnego regulującego ten związek[6]. Konkubinat ma zatem nieformalny charakter i nie można go utożsamiać z małżeństwem (na gruncie prawa posiada różne skutki).

Przy zawarciu małżeństwa osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo powinny złożyć lub przedstawić kierownikowi urzędu stanu cywilnego dokumenty niezbędne do zawarcia małżeństwa, określone w odrębnych przepisach – głównie w ustawie Prawo o aktach stanu cywilnego[7]. Jest to zwłaszcza tzw. zapewnienie, które obejmuje imiona i nazwiska nupturientów, numery PESEL, stan cywilny, datę i miejsce urodzenia oraz inne. Natomiast jeżeli otrzymanie dokumentu, który osoba zamierzająca zawrzeć małżeństwo jest obowiązana złożyć lub przedstawić kierownikowi urzędu stanu cywilnego, napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może zwolnić tę osobę od obowiązku złożenia lub przedstawienia tego dokumentu. Występuje to jednak tylko w wyjątkowych sytuacjach.

Wyjątkiem jest także sytuacja, w której w razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu jednej ze stron, oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński mogą być złożone niezwłocznie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego bez złożenia lub przedstawienia dokumentów niezbędnych do zawarcia małżeństwa.

Przy małżeństwie trzeba pamiętać także o tzw. okresie wyczekiwania. Zgodnie z art. 4 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO), małżeństwo przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego nie może być zawarte przed upływem miesiąca od dnia, kiedy osoby, które zamierzają je zawrzeć, złożyły kierownikowi urzędu stanu cywilnego pisemne zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie tego małżeństwa. Jednakże kierownik urzędu stanu cywilnego może zezwolić na zawarcie małżeństwa przed upływem tego terminu, jeżeli przemawiają za tym ważne względy. Kierownik urzędu stanu cywilnego w zakresie zawarcia małżeństwa pełni zatem ważną rolę. Może on także np. jeśli dowiedział się o istnieniu okoliczności wyłączającej zawarcie zamierzonego małżeństwa, odmówić przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński lub wydania zaświadczenia, a w razie wątpliwości zwrócić się do sądu o rozstrzygnięcie, czy małżeństwo może być zawarte.

Niezwykle ciekawą instytucją na gruncie polskiego porządku prawnego jest natomiast możliwość zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika. Zasadą jest, że z ważnych powodów sąd może zezwolić, żeby oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński złożone przez pełnomocnika. Są to takie okoliczności, które poważnie utrudniają osobiste zawarcie małżeństwa ze względu na trwałe przebywanie nupturientów w różnych miejscach, dla przykładu stały pobyt jednej ze stron za granicą, na morzu, w służbie lub w podróży albo w więzieniu[8]. Pełnomocnictwo takie powinno być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i wymieniać osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte.

Przeszkody do zawarcia małżeństwa

Aby doszło do skutecznego zawarcia małżeństwa, konieczne jest także spełnienie odpowiednich warunków i braku przeszkód w tym zakresie. Do podstawowych przeszkód przy zawarciu małżeństwa należą:

1. przeszkoda wieku – nie może zawrzeć małżeństwa osoba niemająca ukończonych lat osiemnastu, Jednakże z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat szesnaście, a z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny (zwłaszcza w razie np. ciąży),
2. przeszkoda ubezwłasnowolnienia – nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie,
3. przeszkoda choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego – nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym, jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie małżeństwa,
4. przeszkoda pozostawania już w związku małżeńskim – Nie może zawrzeć małżeństwa, kto już pozostaje w związku małżeńskim, stanowi to nawet przestępstwo bigamii w polskim porządku prawnym,
5. przeszkoda pokrewieństwa lub powinowactwa – nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej, jednakże z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi,
6. przeszkoda przysposobienia – nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i przysposobiony.

Wobec zawarcia małżeństwa pomimo istnienia wspomnianych przeszkód, następnie może dojść do jego unieważnienia. W każdym z tych przypadków konieczne jest spełnienie jednak odpowiednich przesłanek. Dla przykładu, nie można unieważnić małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku, jeżeli małżonek przed wytoczeniem powództwa ten wiek osiągnął. Natomiast jeżeli kobieta zaszła w ciążę, jej mąż nie może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku. Jeśli chodzi zaś o ubezwłasnowolnienie, to unieważnienia małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia może żądać każdy z małżonków, ale nie można unieważnić małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia, jeżeli ubezwłasnowolnienie zostało uchylone.

W przypadku choroby umysłowej, unieważnienia małżeństwa z powodu choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego jednego z małżonków może żądać każdy z małżonków. Nie można jednak unieważnić małżeństwa z powodu choroby psychicznej jednego z małżonków po ustaniu tej choroby. Idąc dalej, unieważnienia małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny, podobnie w przypadku unieważnienia małżeństwa z powodu pokrewieństwa między małżonkami. Natomiast unieważnienia małżeństwa z powodu powinowactwa między małżonkami może żądać każdy z małżonków – tak samo w razie unieważnienia małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia.

Nadto, małżeństwo może być unieważnione, jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone:

• przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli,
• pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony,
• pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste[9].

Są to zatem różnego rodzaju wady oświadczeń woli. Unieważnienia małżeństwa z powodu tych okoliczności może żądać małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą. Jest to jednak obwarowane odpowiednim terminem – nie można bowiem żądać unieważnienia małżeństwa po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą – a w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia małżeństwa. Małżeństwo może być unieważnione tylko z przyczyn wymienionych wcześniej, zatem jest to katalog zamknięty[10].

Według zaś wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 2019 roku: ,, Od małżeństwa, które nie zostało zawarte, należy odróżnić małżeństwo zawarte wadliwie, w sposób mogący prowadzić do jego unieważnienia w drodze wyroku wydanego w procesie o unieważnienie małżeństwa (art. 17 w związku z art. 10 i n.k.r.o.). Dotyczyć to może m.in. wad oświadczenia woli określonych w art. 15¹ k.r.o. Wyrok wydany w procesie o unieważnienie małżeństwa ma charakter konstytutywny i co do zasady pociąga za sobą także skutki wsteczne (por. art. 21 k.r.o.)”[11].

Trzeba także pamiętać, że nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu. Nie dotyczy to jednak unieważnienia z powodu pokrewieństwa między małżonkami oraz z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa w zawartym poprzednio związku małżeńskim. Dodatkowo, jeżeli jeden z małżonków wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa, to unieważnienie może nastąpić także po śmierci drugiego małżonka, na którego miejsce w procesie wstępuje kurator ustanowiony przez sąd. Orzekając unieważnienie małżeństwa, sąd orzeka także, czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze (tj. ten, który wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia).

Konieczne dla unieważnienia małżeństwa, jest złożenie w tym zakresie odpowiedniego pozwu. Powództwo ze stosunku małżeństwa wytacza się wyłącznie przed sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. W pozwie wskazujemy datę i miejsce, oznaczamy sąd i wydział, powoda, pozwanego, wskazujemy tytuł pisma. Następnie wnosimy o unieważnienie małżeństwa powoda i pozwanej zawartego przed Kierownikiem Urzędu Stanu  Cywilnego w danym mieście w danym dniu, dopuszczenie i przeprowadzenie dowodów, zasądzenie zwrotu kosztów postępowania, pozew uzasadniamy, podpisujemy, dołączamy załączniki, odpis pozwu i dowód uiszczania opłaty (200 zł).

Do skutków unieważnienia małżeństwa w zakresie stosunku małżonków do wspólnych dzieci oraz w zakresie stosunków majątkowych między małżonkami stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie, przy czym małżonek, który zawarł małżeństwo w złej wierze, traktowany jest tak, jak małżonek winny rozkładu pożycia małżeńskiego. Wreszcie, powództwo o unieważnienie oraz ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa może wytoczyć także prokurator.

Prawa i obowiązki małżonków (autor: Świadomy rozwód – Martyna Dera – mediator rodzinny, trener dla rodziców rozwodzących się)

Prawom oraz obowiązkom małżonków został poświęcony Dział II Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego (art. 23 – art. 30 KRiO).

Art. 23 KRiO

Na początku należy wskazać, że małżonkowie mają równe prawa i obowiązki oraz są zobowiązani do:

– wspólnego pożycia, czyli zachowania i dbania o więź fizyczną, duchową oraz gospodarczą:

• więź fizyczna, czyli utrzymanie współżycia płciowego zgodnie z wiekiem oraz stanem zdrowia małżonka,
• więź duchowa, czyli emocjonalna polega na wzajemnym wsparciu, szacunku, szczerości małżonków,
• więź gospodarcza, czyli prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego, utrzymanie rodziny i zachowanie równej stopy życiowej każdego z małżonków,

– do wzajemnej pomocy, tak naprawdę w każdej sytuacji codziennej jak i tej wyjątkowej m.in. Wsparcie w czasie choroby, utraty pracy itp.,

– wierności, zarówno fizycznej jak i emocjonalnej,

– do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli, czyli np. przyczynianie się do wychowania wspólnych dzieci.

Najważniejszą zasadą prawa rodzinnego jest równouprawnienie kobiety i mężczyzny w małżeństwie. Używanie określenia, że jeden z małżonków jest tzw. „głową rodziny” jest dyskryminacją drugiego małżonka. Nie ma znaczenia tak naprawdę, kto pracuje, gdzie pracuje i ile zarabia. W małżeństwie oboje małżonkowie są równi na każdej płaszczyźnie.

Brak sankcji przymusu – sankcja rodzinno-prawna. Co do zasady nie można nikogo zmusić do wypełniania swoich obowiązków w małżeństwie, brak sankcji przymusu. Natomiast jest sankcja rodzinno-prawna, która przewiduje negatywne konsekwencje dla osoby uchylającej się od wykonywania obowiązków.

Małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny, a w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu:

– ma znaczenie wewnętrzne między małżonkami – art. 24 kro nie skutkuje sankcją nieważności czynności prawnej ,

– postanowienie Sądu surogatem porozumienia małżonków – jeśli sami nie znajdą porozumienia lub mediacja nie przyniesie efektów – to Sąd wydaje rozstrzygnięcie.

Art. 24 KRIO nie odnosi się:

• do zarządu majątkiem wspólnym,
• w sprawach ściśle osobistych, np. pożycie małżonków, planowanie rodziny, np. nie można wystąpić do Sądu o to czy małżonkowie mają się postarać o następne dziecko (sąd takich spraw nie rozstrzyga).

Zgodnie z art.  25 § 1 KRiO:  ,,O nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie może być złożone bezpośrednio po zawarciu małżeństwa albo przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa”. Zgodnie z §  2 –   małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. Każdy z małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów. W razie niezłożenia oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko.

Istnieją zatem następujące możliwości:

– żona przyjmuje nazwisko męża,

– pozostanie przy nazwisku panieńskim,

– mąż przyjmuje nazwisko żony,

– nazwisko dwuczłonowe:

• dowolna kolejność członów;
• opcja nazwiska dwuczłonowego – dla jednego lub obojga;
• kolejność członów nazwisk każdego z małżonków może być różna;
• nie wolno utworzyć 3 członów.

Według art.  27 KRiO, oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.

Obowiązek alimentacyjny małżonków:

• każdy według swoich możliwości zarobkowych i sił, przyczynia się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli,
• rozmiar świadczeń proporcjonalny do możliwości oraz sił,
• forma pieniężna oraz niepieniężna (wychowanie dzieci),
• zasada równej stopy życiowej małej rodziny – rodzina ma żyć na podobnej stopie, porównywalnie każdy członek rodziny na podobnym poziomie.

Zgodnie zaś z art.  28 KRiO:

• 1.  Jeżeli jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka.
• 2.  Nakaz, o którym mowa w paragrafie poprzedzającym, zachowuje moc mimo ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków. Sąd może jednak na wniosek każdego z małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić.

Wobec tego, gdy małżonek nie wywiązuje się z obowiązku alimentacyjnego można złożyć w Sądzie pozew o przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny, uwzględnia się w nim koszty utrzymania małoletnich dzieci, małżonka i wspólnego gospodarstwa domowego.

1) Jest to postępowanie nieprocesowe (nie ma konieczności wyznaczenia rozprawy), wszczęte na wniosek zainteresowanego małżonka.

2) Postanowienie zobowiązujące pracodawcę do wypłaty wynagrodzenia małżonkowi pracownika.

3) Skuteczne względem adresata wskazanego w postanowieniu.

4) Nie ma konieczności prowadzenia egzekucji (pracodawca sam wykonuje orzeczenie sądu).

Art.  28¹ KRiO:

Jeżeli prawo do mieszkania przysługuje jednemu małżonkowi, drugi małżonek jest uprawniony do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny. Przepis ten stosuje się odpowiednio do przedmiotów urządzenia domowego. W związku z tym:

1. a) obejmuje ono prawo do mieszkania,
2. b) każdy z małżonków ma roszczenie o dopuszczenie do korzystania z mieszkania i przedmiotów urządzenia domowego.

Art.  29 KRiO

W razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu, drugi małżonek może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności, chyba że sprzeciwia się temu małżonek, którego przeszkoda dotyczy. Względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności solidarnej jest skuteczne, jeżeli było im wiadome.

Przedstawicielstwo ustawowe małżonków:

– małżonek może być przedstawicielem ustawowym drugiego małżonka,

– jest to kompetencja do działania w imieniu drugiego małżonka,

– małżonkowie powinni pozostawać we wspólnym pożyciu, aby była pewność, że małżonek działa w dobrym interesie małżonka – na jego korzyść a nie przeciwnie.

Funkcja: zachowanie ciągłości zarządu majątkiem osobistym współmałżonka. Sprzeciw: wyraźny lub dorozumiany:

• wyraźny: „proszę przestać to robić”,
• dorozumiany: „wnoszę o zmianę pełnomocnika, w innej osobie niż małżonek”,

– sprzeciw jest skuteczny jeśli był wiadomy, jeśli nie był to czynność jest skuteczna.

Art. 30 KRiO

• 1. Oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny.
• 2. Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął. Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności.
• 3. Względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności solidarnej jest skuteczne, jeżeli było im wiadome.

Kolejny z aspektów to solidarna odpowiedzialność małżonków za zobowiązania:

• odpowiadają solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny,
• wierzyciel może żądać zaspokojenia w całości lub w części z majątku wspólnego małżonków i majątku osobistego każdego z małżonków.

Ponadto, art. 30 KRiO nie ma zastosowania jeżeli czynność wynika z czynu niedozwolonego, o czym warto pamiętać.

Kazus

W związku z tą tematyką mamy dla Ciebie jeszcze krótki kazus. Andrzej i Kasia z uwagi na uzasadnione przyczyny i brak możliwości powrotu do kraju przez Andrzeja chcieli zawrzeć małżeństwo przez pełnomocnika. Uzyskali na to zezwolenie sądu, jednakże na kilkanaście dni przed Andrzej rozmyślił się i skutecznie odwołał udzielone pełnomocnictwo. Mimo tego doszło do zawarcia tego małżeństwa. Czy możliwe jest jego unieważnienie? Odpowiedź – Zasadą jest, że w razie zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika mocodawca może żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli brak było zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika albo jeżeli pełnomocnictwo było nieważne lub skutecznie odwołane. Jednakże nie można z tego powodu żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli małżonkowie podjęli wspólne pożycie. Jeśli zatem nie doszło do podjęcia wspólnego pożycia przez małżonków, a Andrzej skutecznie odwołał pełnomocnictwo, to może żądać unieważnienia małżeństwa.

.

 

[1] Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1359).

[2] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm.).

[3] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).

[4] https://www.socium.pl/czym-jest-prawo-rodzinne-pojecia-podzial-zasady-prawa-rodzinnego-i-opiekunczego.html (dostęp online 11.04.2022).

[5] Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 czerwca 2021 roku, sygn. akt II OSK 2608/19, LEX nr 3197834.

[6] G. Jędrejek [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2019, art. 1.

[7] Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 709 z późn. zm.).

[8] A. Zielonacki [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, (red.) H. Dolecki, T. Sokołowski, Warszawa 2013, art. 6.

[9] Art. 15¹ § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

[10] K. Piasecki [w:] H. Ciepła, B. Czech, T. Domińczyk, S. Kalus, M. Sychowicz, K. Piasecki, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2011, art. 15(1).

[11] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 2019 roku, sygn. akt II CSK 270/18, LEX nr 2681307.