Wstęp

Na początku należy wspomnieć, że niniejszy artykuł jest drugim z serii artykułów (oraz materiałów wideo) dotyczących prawa administracyjnego w ramach kursu (szkolenia) z tej gałęzi prawa. Zapraszamy też na nasz kanał YouTube ,,Prawo dla Ciebie” i zachęcamy do zostawienia subskrypcji. Pełny dostęp do kursu z prawa administracyjnego można wykupić tutaj: www.prawodlaciebie.elms.pl

Na gruncie tego artykułu omówione zostaną natomiast podstawowe kwestie związane ze źródłami prawa administracyjnego.

Źródła prawa i ich cechy

Prawo administracyjne w Polsce jest złożonym systemem norm, które regulują działalność administracji publicznej oraz stosunki między organami administracyjnymi a obywatelami. Źródła prawa administracyjnego można podzielić na kilka kategorii, w zależności od ich charakteru i miejsca w hierarchii aktów prawnych.

Prawo administracyjne i jego źródła charakteryzują się także szeregiem specyficznych cech, które odróżniają je od innych dziedzin prawa. Po pierwsze, jest to wielość i różnorodność w sensie składników gatunkowych. Prawo administracyjne składa się bowiem z licznych i różnorodnych aktów normatywnych. Różnorodność ta sprawia, że prawo administracyjne jest kompleksowe i często trudne do jednoznacznego skodyfikowania. Po drugie, jest to niemożność dokonania kodyfikacji. Kodyfikacja prawa administracyjnego materialnego, czyli zebranie wszystkich norm w jeden spójny kodeks, jest praktycznie niemożliwa ze względu m.in. na dynamikę prawa administracyjnego. Prawo administracyjne musi reagować na zmieniające się potrzeby społeczne, gospodarcze i polityczne, co powoduje częste nowelizacje przepisów. Poza tym. prawo administracyjne obejmuje szeroki zakres spraw, od prawa budowlanego po ochronę środowiska, co utrudnia ich skodyfikowanie w jednym akcie prawnym[1].

Po trzecie, kolejną taką cechą jest pochodzenie od samej administracji. Większość źródeł prawa administracyjnego pochodzi bezpośrednio od organów administracji publicznej, które to tworzą akty normatywne i regulują działalność administracji. Po czwarte, jest to niejednolitość. W jednym akcie prawnym mogą występować normy o różnym charakterze, tj. normy ustrojowe (określające strukturę i kompetencje organów administracyjnych), normy materialne (regulujące prawa i obowiązki obywateli oraz organów administracyjnych) czy też normy procesowe (określające procedury postępowania administracyjnego). Taka niejednolitość sprawia, że poszczególne akty prawne mają złożoną strukturę i obejmują różne aspekty prawa administracyjnego.

Po piąte, jest to istnienie prawa miejscowego. Prawo miejscowe jest unikalnym elementem prawa administracyjnego, co oznacza np. obowiązywanie tylko na ograniczonym terenie. Normy te mogą być bowiem wiążące tylko na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego (gminy, powiatu, województwa) lub w obszarze właściwości danego organu administracji rządowej (np. wojewody). Prawo miejscowe odpowiada przy tym na specyficzne potrzeby i warunki lokalne, co odróżnia je od prawa obowiązującego na terenie całego kraju. Z uwagi na to, prawo administracyjne w Polsce charakteryzuje się wielością i różnorodnością źródeł, niemożnością pełnej kodyfikacji, pochodzeniem wielu norm od samej administracji, niejednolitością aktów prawnych oraz istnieniem prawa miejscowego. Te cechy sprawiają, że jest to dziedzina dynamiczna i złożona, wymagająca ciągłej adaptacji do zmieniających się warunków społecznych i gospodarczych.

Konstytucja

Pierwszym z omawianych źródeł prawa jest Konstytucja RP z 1997 roku[2], która to jest najwyższym aktem prawnym w Polsce. Zawiera podstawowe zasady ustrojowe, prawa i wolności obywatelskie, oraz określa strukturę i kompetencje organów państwowych, w tym administracji publicznej.

Konstytucja posiada kilka cech, które nadają jej szczególny status w hierarchii aktów prawnych. Jest to przede wszystkim jej nadrzędność. Konstytucja stoi na czele hierarchii aktów prawnych. Oznacza to, że wszelkie inne przepisy prawne, w tym ustawy, rozporządzenia i akty prawa miejscowego, muszą być zgodne z jej postanowieniami. W przypadku sprzeczności przepisów z Konstytucją, przepisy te mogą być uznane za nieważne. Do tego, zmiana Konstytucji wymaga przeprowadzenia specjalnej procedury, która jest bardziej skomplikowana niż procedura zmiany zwykłych ustaw. Zasadą jest, że ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy zaś przepisów rozdziału I, II lub XII, wskazane podmioty mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących[3].

Konstytucja zawiera przy tym podstawowe zasady ustrojowe, prawa i wolności obywatelskie, oraz określa kompetencje głównych organów państwowych. Dotyczy to również zasad funkcjonowania administracji publicznej. Poza tym, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zawiera szereg unormowań, które kształtują ustrój i funkcjonowanie państwa oraz jego podstawowych organów i instytucji. Konstytucja wprowadza zasadę trójpodziału władzy na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, co ma na celu zapewnienie równowagi i wzajemnej kontroli między różnymi gałęziami władzy. Konstytucja gwarantuje także podstawowe prawa i wolności obywatelskie, takie jak wolność słowa, prawo do prywatności, prawo do własności, czy prawo do sądu. Te prawa mają bezpośrednie znaczenie dla działania administracji publicznej, która musi je respektować i chronić. Nadto, Konstytucja określa podstawowe zasady organizacji i funkcjonowania administracji publicznej, w tym podział administracyjny kraju, kompetencje organów centralnych i lokalnych oraz zasady nadzoru i kontroli nad administracją.

Ustawa zasadnicza odgrywa również kluczową rolę w kształtowaniu prawa administracyjnego. Jej postanowienia mają bezpośredni wpływ na organizację, kompetencje i funkcjonowanie administracji publicznej. Konstytucja RP określa bowiem podstawowe zasady, na których opiera się działalność administracji publicznej, takie jak zasada legalizmu (działania administracji muszą być oparte na prawie), zasada subsydiarności (administracja powinna działać na poziomie najbliższym obywatelom) oraz zasada proporcjonalności (działania administracji muszą być proporcjonalne do celów, jakie mają osiągnąć). Ustawa zasadnicza zapewnia też obywatelom ochronę ich praw i wolności w relacjach z administracją publiczną. Obywatele mają prawo do sądowej kontroli działań administracji, co jest realizowane przez sądy administracyjne.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe i ustawy

Drugimi ze wskazanych źródeł prawa są ratyfikowane umowy międzynarodowe. Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, umowy te, po ich ratyfikacji, stają się częścią krajowego porządku prawnego i mają moc równą ustawie. Ratyfikacja umów międzynarodowych oraz ich publikacja w Dzienniku Ustaw jest kluczowym elementem, który zapewnia ich obowiązywanie i stosowanie w polskim systemie prawnym.

Umowy międzynarodowe mogą być ratyfikowane w Polsce na dwa sposoby, w zależności od ich treści i znaczenia. Pierwszy sposób to ratyfikacja przez Prezydenta RP – dotyczy to umów, które nie wymagają zgody parlamentu. Prezydent podpisuje taką umowę, a następnie jest ona publikowana w Dzienniku Ustaw, uzyskując moc prawną równą ustawie. Drugi sposób to ratyfikacja przez Prezydenta RP po uzyskaniu zgody parlamentu – dotyczy umów o szczególnym znaczeniu, które wymagają zgody Sejmu wyrażonej w formie ustawy. Ustawa taka musi zostać przegłosowana przez obydwie izby parlamentu zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów i senatorów. Ten tryb obowiązuje podczas zawierania umów, których treść dotyczy np.: 1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych, 2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji[4].

Ratyfikowane umowy międzynarodowe po publikacji w Dzienniku Ustaw uzyskują moc prawną równą ustawie. Oznacza to, że są one obowiązujące i mogą być bezpośrednio stosowane przez organy administracji publicznej. W przypadku kolizji przepisów umowy międzynarodowej z ustawą, pierwszeństwo mają jednak zapisy umowy międzynarodowej. Ratyfikowane umowy międzynarodowe mają duże znaczenie dla prawa administracyjnego z kilku powodów. Przede wszystkim, umowy międzynarodowe wprowadzają do polskiego systemu prawnego standardy i zasady wynikające z międzynarodowych zobowiązań Polski. Przykładem mogą być umowy dotyczące ochrony środowiska, praw człowieka, handlu międzynarodowego itp. Ponadto, organy administracji publicznej są zobowiązane do stosowania przepisów umów międzynarodowych bezpośrednio, co może wpływać na praktykę administracyjną i decyzje podejmowane przez administrację.

Trzecimi z omawianych źródeł są zaś ustawy. Ustawy to akty prawne uchwalane przez parlament (Sejm i Senat) i podpisywane przez Prezydenta RP. Przyjętą przez parlament ustawę Prezydent RP może podpisać, zawetować – przekazać z umotywowanym wnioskiem Sejmowi do ponownego rozpatrzenia lub wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją. Prezydent RP ma też inicjatywę ustawodawczą i może przedstawiać parlamentowi własne projekty ustaw.

Ustawy są podstawowym źródłem prawa administracyjnego i regulują szeroki zakres spraw związanych z funkcjonowaniem administracji publicznej. Przykłady ustaw ważnych dla prawa administracyjnego to: Kodeks postępowania administracyjnego[5] (KPA) – określa zasady i tryb postępowania administracyjnego; czy też ustawa o pracownikach samorządowych[6] – dotyczy statusu prawnego pracowników samorządowych.

Ustawa zajmuje miejsce w hierarchii aktów prawnych tuż po Konstytucji. Oznacza to, że żaden akt prawny, w tym rozporządzenia czy akty prawa miejscowego, nie mogą być sprzeczne z ustawą. W przypadku kolizji przepisów, stosowane są przepisy ustawy, a nie przepisy niższego rzędu. Ustawa ustanawia też normy prawne, które regulują szeroki zakres spraw, w tym kwestie administracyjne. Ustawy mogą precyzować zasady działania administracji publicznej, jej kompetencje oraz sposób wykonywania zadań publicznych.

Ustawa ma charakter powszechnie obowiązujący, co oznacza, że obowiązuje na całym terytorium kraju i dotyczy wszystkich osób i instytucji, które znajdują się pod jurysdykcją polskiego prawa. Organy administracji publicznej są zobowiązane do stosowania przepisów ustawowych w swojej działalności oraz do zapewnienia ich przestrzegania. Aby ustawa weszła w życie, musi być opublikowana w Dzienniku Ustaw, co zapewnia jej ogólną dostępność i publiczność. Publikacja jest kluczowym elementem, który nadaje ustawie moc obowiązującą. Nadto, ustawa nie wchodzi w życie od razu po ogłoszeniu. Przepisy ustawowe mogą przewidywać okres vacatio legis, czyli czas, który upływa od dnia ogłoszenia ustawy do dnia jej wejścia w życie. Okres ten ma na celu umożliwienie zapoznania się z nowymi przepisami i przygotowanie się do ich stosowania. Standardowy okres vacatio legis wynosi 14 dni, chyba że ustawa stanowi inaczej[7].

Rozporządzenia i akty prawa miejscowego

Kolejne z omawianych, czyli rozporządzenia to akty normatywne wydawane przez organy wykonawcze (np. Prezydenta, Radę Ministrów, ministrów) na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie. Rozporządzenia precyzują i uszczegóławiają przepisy ustawowe, zapewniając ich prawidłowe wykonanie. W polskim porządku prawnym wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje rozporządzeń: rozporządzenia z mocą ustawy oraz rozporządzenia zwykłe. Każdy z tych typów rozporządzeń ma swoje specyficzne cechy, procedury tworzenia oraz zakres zastosowania.

Rozporządzenie z mocą ustawy to akt normatywny, który w pewnych okolicznościach może mieć moc równą ustawie, co jest wyjątkiem od zasady prymatu ustawy jako podstawowego źródła prawa. Tego typu rozporządzenie wprowadza przepisy, które są stosowane na równi z ustawami i mają pierwszeństwo przed innymi aktami prawnymi niższego rzędu. Polega to na tym, że jak wynika z art. 234 ustawy zasadniczej, jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5 Konstytucji. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.

Natomiast ,,zwykłe” rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu. Do organów, które mogą wydawać rozporządzenia zalicza się: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, minister kierujący działem administracji rządowej, powołany w skład Rady Ministrów przewodniczący komitetu oraz Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.

Aby wydać rozporządzenie zwykłe, konieczne jest spełnienie kilku wymogów. Pierwszy z nich to delegacja ustawowa. Ustawa musi zawierać przepisy delegujące uprawnienia do wydania rozporządzenia, które jednoznacznie określają: 1) kto może rozporządzenie wydać, 2) zakres normowania rozporządzenia, 3) wytyczne co do treści rozporządzenia. Organ wydający rozporządzenie nie może przekraczać granic wyznaczonych przez ustawę i nie może dalej delegować swoich uprawnień na inne organy. Rozporządzenie musi być opublikowane w Dzienniku Ustaw, aby mogło wejść w życie i mieć moc obowiązującą. Publikacja jest kluczowym elementem zapewniającym jego powszechną dostępność i efektywne stosowanie.

Rozporządzenia pełnią także ważną rolę w prawie administracyjnym, uzupełniając ustawy i dostosowując je do bieżących potrzeb administracyjnych. Dzięki nim możliwe jest precyzyjne określenie procedur i norm. Rozporządzenia umożliwiają dostosowanie przepisów ustawowych do praktycznych wymagań administracyjnych. Pozwalają też na bieżące dostosowywanie przepisów prawnych do zmieniających się warunków bez konieczności zmiany ustaw. Dzięki rozporządzeniom możliwe jest także precyzyjne uregulowanie kwestii technicznych i organizacyjnych, które są zbyt szczegółowe, aby mogły być regulowane ustawą[8].

Następne z wymienionych źródeł – akty prawa miejscowego to natomiast akty normatywne wydawane przez organy samorządu terytorialnego (rady gmin, powiatów, sejmiki województw) oraz przez terenowe organy administracji rządowej (wojewodowie). Przykłady aktów prawa miejscowego to uchwały rad gmin w sprawie budżetu gminy, czy zarządzenia wojewody dotyczące porządku publicznego.

Akty prawa miejscowego są źródłem prawa powszechnie obowiązującego na określonym terenie, co oznacza, że dotyczą wszystkich osób, podmiotów oraz instytucji znajdujących się w granicach danego obszaru administracyjnego. Mogą one regulować różnorodne kwestie, od porządku publicznego po zasady korzystania z infrastruktury komunalnej. Stanowienie aktów prawa miejscowego odbywa się na podstawie delegacji ustawowej albo normy kompetencyjnej. Aby akty prawa miejscowego były skuteczne, muszą być publikowane w wojewódzkich dziennikach urzędowych. Publikacja zapewnia dostępność i powszechne obowiązywanie przepisów na danym terenie.

Jak wskazywał zaś Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy w wyroku z dnia 15 listopada 2023 roku: ,,Jakkolwiek w żadnym akcie prawnym nie ma sformułowanej legalnej definicji aktu prawa miejscowego, to przyjmuje się, że taki charakter mają akty normatywne zawierające normy postępowania o charakterze generalnym i abstrakcyjnym. Normatywny charakter aktu oznacza, że zawiera on wypowiedzi wyznaczające adresatom pewien sposób zachowania się, przybierający postać nakazu, zakazu lub uprawnienia. Charakter generalny oznacza, że normy zawarte w akcie definiują adresata poprzez wskazanie cech, a nie poprzez ich wymienienie z nazwy. Natomiast abstrakcyjność normy wyraża się w tym, że nakazywane, zakazywane lub dozwolone zachowanie ma mieć miejsce w pewnych, z reguły powtarzalnych okolicznościach, nie zaś w jednej konkretnej sytuacji. Akty te muszą więc dotyczyć zachowań powtarzalnych, nie mogą zaś konsumować się przez jednorazowe zastosowanie. Akty prawa miejscowego skierowane są do podmiotów (adresatów) pozostających poza strukturą administracji”[9].

Dodatkowo, akty prawa miejscowego podlegają kontroli sądowej. Sądy administracyjne mogą badać zgodność tych aktów z prawem, w tym z ustawami i Konstytucją. Nadzór sądowy zapewnia, że akty prawa miejscowego nie naruszają przepisów wyższej rangi oraz praw obywateli. Jednostki samorządu terytorialnego, takie jak gminy, powiaty i województwa, mają prawo do stanowienia aktów prawa miejscowego w zakresie swoich kompetencji. Te akty obejmują różnorodne regulacje mające na celu zapewnienie sprawnego funkcjonowania społeczności lokalnych i regionalnych.

Wśród tych aktów wyróżniamy akty wykonawcze i akty porządkowe, które regulują różnorodne aspekty życia społeczności lokalnych. Pierwsze z nich, czyli akty wykonawcze to akty prawne wydawane przez rady gmin i powiatów w celu wykonania przepisów ustawowych. Są one tworzone na podstawie delegacji zawartych w ustawach szczególnych lub ustawach ustrojowych. Wydawanie tych aktów jest ściśle powiązane z obowiązkiem lub uprawnieniem określonym przez przepisy prawa. Akty porządkowe to natomiast akty prawne wydawane w celu zapewnienia porządku publicznego, bezpieczeństwa oraz zdrowia mieszkańców. Mogą one obejmować różnorodne regulacje, od zasad utrzymania czystości po przepisy dotyczące bezpieczeństwa na drogach lokalnych[10].

Rada gminy lub powiatu może wydawać przepisy porządkowe w formie uchwały. Taka uchwała jest podejmowana podczas sesji rady i musi spełniać określone wymogi formalne oraz merytoryczne. W szczególnych sytuacjach, gdy nie ma możliwości szybkiego zwołania sesji rady, przepisy porządkowe mogą być wydane przez organ wykonawczy (np. wójta, burmistrza, prezydenta) w formie zarządzenia.

Trzeba także wskazać, że ustawa o wojewodzie i administracji rządowej w województwie daje wojewodzie wyłączną kompetencję do stanowienia aktów prawa powszechnie obowiązującego. Wojewoda wydaje przepisy porządkowe w formie rozporządzenia porządkowego. Wojewoda, przed wydaniem aktu prawa miejscowego, zasięga opinii właściwych podmiotów, takich jak kierownicy wojewódzkich służb, inspekcji i straży.

Zakład administracyjny i promulgacja źródeł prawa

Wskazania wymaga także to, że zakład administracyjny (zakład publiczny) stanowi jedność osób i rzeczy, powoływany przez organy administracji publicznej, bądź za ich zezwoleniem przez inne podmioty, dla trwałej realizacji określonego zadania publicznego. Zakłady te funkcjonują w różnych obszarach życia społecznego, takich jak kultura, nauka, oświata, ochrona zdrowia, wychowanie, reedukacja oraz opieka społeczna.

Zakłady administracyjne zostały powołane w celu realizacji usług niematerialnych, co stanowi praktyczną realizację praw społecznych obywateli zapisanych w Konstytucji. Usługi te są istotnym elementem funkcjonowania państwa opiekuńczego i mają na celu zaspokajanie podstawowych potrzeb społecznych. Państwo, organizując i realizując te usługi, powinno kierować się przede wszystkim potrzebami społecznymi, a nie względami ekonomicznymi, choć w praktyce zdarza się, że wprowadza się dodatkowe opłaty za korzystanie z niektórych usług, np. w zakładach opieki zdrowotnej.

Takie zakłady publiczne także mogą tworzyć ,,specyficzne” źródła prawa rozumiane jako tzw. prawo zakładowe. Generalna zasada mówi, że akty prawne powszechnie obowiązujące powinny być publikowane w powszechnym publikatorze. Jednakże, w przypadku aktów zakładowych, często brak jest wyraźnego obowiązku publikacji w takim publikatorze, mimo że niektóre z tych aktów mogą mieć charakter powszechnie obowiązujący. Może to dotyczyć np. statutu, na podstawie którego działa uczelnia wyższa[11].

W kontekście źródeł prawa nie sposób nie wspomnieć także o promulgacji tych źródeł. W polskim systemie prawnym obowiązuje zasada fikcji powszechnej znajomości prawa, co oznacza, że wszyscy obywatele są uważani za znających obowiązujące przepisy prawne. Ta zasada jest realizowana poprzez proces promulgacji i publikacji aktów normatywnych. Ignorantia iuris nocet, czyli nieznajomość prawa szkodzi, jest fundamentalną zasadą prawa procesowego, która wzmacnia potrzebę skutecznego ogłaszania prawa.

Promulgacja to oficjalne stwierdzenie, że dany akt normatywny został prawidłowo uchwalony i wszedł w życie. Jest to procedura formalnego zatwierdzenia, która poprzedza publikację aktu prawnego. Publikacja, będąca ostatnim etapem procesu promulgacji, polega na ogłoszeniu treści aktu prawnego w oficjalnym dzienniku urzędowym, co jest warunkiem koniecznym, aby akt ten nabrał mocy prawnej.

Polskie prawo wyróżnia kilka rodzajów publikatorów, w których ogłaszane są akty normatywne:

Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej – najważniejszy publikator, w którym ogłaszane są akty normatywne o największym znaczeniu, takie jak ustawy.
Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” – publikator, w którym ogłaszane są inne akty normatywne, które nie są publikowane w Dzienniku Ustaw.
Dzienniki urzędowe ministrów kierujących działami administracji rządowej,
Dzienniki urzędowe urzędów centralnych,
Wojewódzkie dzienniki urzędowe.

Oprócz polskich publikatorów istnieją również publikatory europejskie. Najważniejszym z nich jest Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, w którym publikowane są akty prawne tworzone przez instytucje Unii Europejskiej. Dziennik ten jest istotnym źródłem prawa, które obowiązuje we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej, w tym w Polsce[12].

Pozostałe źródła

Idąc dalej, trzeba także wskazać, że chociaż orzeczenia sądów nie są formalnie uznawane za źródło prawa, mają one istotne znaczenie w kształtowaniu praktyki stosowania prawa administracyjnego. W szczególności orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA) oraz wojewódzkich sądów administracyjnych (WSA) mają duży wpływ na interpretację i stosowanie przepisów prawa administracyjnego.

Podobnie zwyczaje i doktryna, chociaż nie są formalnymi źródłami prawa, pełnią ważną rolę w praktyce stosowania prawa administracyjnego. Zwyczaj administracyjny odnosi się do ugruntowanej praktyki postępowania organów administracyjnych, która może być stosowana w braku jednoznacznych przepisów. Doktryna prawa pomaga zaś w interpretacji i rozwoju przepisów prawnych.

Reasumując zatem, system źródeł prawa administracyjnego w Polsce jest skomplikowany i wielopoziomowy. Obejmuje on zarówno akty normatywne najwyższej rangi, jak i szczegółowe przepisy wykonawcze oraz praktykę orzeczniczą i zwyczajową. Wszystkie te elementy razem tworzą ramy prawne, w których funkcjonuje administracja publiczna, zapewniając jej legalność, przejrzystość i skuteczność w działaniu[13].

Zadania aktywizujące i kazus

Oprócz tego, mam dla Ciebie jeszcze krótki kazus. Klient chciałby dowiedzieć się od Ciebie, czym jest referendum ogólnokrajowe i w jakich przypadkach może być ono przeprowadzone. Udziel mu krótkiej informacji.

Odpowiedź: Zasadą wynikającą z Konstytucji RP jest, że w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent Rzeczypospolitej za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, wynik referendum jest wiążący. Natomiast szczegółowy tryb przeprowadzenia takiego referendum zawarty jest już nie w ustawie zasadniczej, a w specjalnej ustawie o referendum ogólnokrajowym[14]. W zależności od przedmiotu referendum, może mieć ono obligatoryjny lub fakultatywny charakter. Trzeba odróżnić je od referendum lokalnego, które może zostać przeprowadzone na obszarze gminy, powiatu bądź województwa, w sprawie m.in. samoopodatkowania się mieszkańców bądź wcześniejszego odwołania organu stanowiącego.

Na koniec lekcji w ramach zadań aktywizujących przemyśl poniższe pytania, postaraj się wypisać sobie na kartce odpowiedzi na te pytania, a w razie wątpliwości znajdź odpowiedzi w przepisach albo odcinku.

Zadanie 1: Jak prezentuje się podział źródeł prawa administracyjnego?

Zadanie 2: Jak wygląda proces ustawodawczy w Polsce?

Zadanie 3: Scharakteryzuj akty prawa miejscowego jako jedno ze źródeł prawa administracyjnego.

Zadanie 4: Czy orzecznictwo sądowe stanowi źródło prawa administracyjnego?

Kurs prawo administracyjne #2 – Źródła prawa administracyjnego