Wstęp

Na początku należy wspomnieć, że niniejszy artykuł jest pierwszym z serii artykułów (oraz materiałów wideo) dotyczących prawa administracyjnego w ramach kursu (szkolenia) z tej gałęzi prawa. Zapraszamy też na nasz kanał YouTube ,,Prawo dla Ciebie” i zachęcamy do zostawienia subskrypcji. Pełny dostęp do kursu z prawa administracyjnego można wykupić tutaj: https://prawodlaciebie.elms.pl/s/szkolenie-z-podstaw-prawa-administracyjnego.html 

Na gruncie tego artykułu omówione zostaną natomiast podstawowe kwestie związane z prawem administracyjnym w Polsce – jego zasadami, funkcjami i cechami.

Prawo administracyjne w Polsce

Przede wszystkim, prawo administracyjne w Polsce to jedna z gałęzi prawa publicznego, której zadaniem jest regulowanie działalności administracji publicznej oraz relacji między organami administracji a obywatelami i innymi podmiotami prawa. Obejmuje ono szeroki zakres przepisów i norm, które kształtują funkcjonowanie aparatu administracyjnego i jego interakcje z obywatelami.

Prawo administracyjne można definiować jako zbiór norm prawnych, które regulują:

1. Struktury i organizację administracji publicznej.
2. Procesy podejmowania decyzji administracyjnych.
3. Relacje między administracją publiczną a jednostkami (obywatelami, firmami itp.).
4. Kontrolę i nadzór nad działalnością administracji, a także wiele innych kwestii[1].

Jest to zespół norm generalnie-abstrakcyjnych, mających charakter materialny i powszechnie obowiązujących, które określają sytuację prawną jednostek, nie będących w bezpośrednim podporządkowaniu organom administracyjnym. Normy te oddziałują zarówno bezpośrednio poprzez nakładanie obowiązków i przyznawanie uprawnień, jak i pośrednio przez decyzje administracyjne organów publicznych. Jednym z kluczowych aspektów prawa administracyjnego jest możliwość zastosowania przymusu państwowego w celu egzekwowania jego postanowień.

Normy prawa administracyjnego mają specyficzny charakter, który wyróżnia je wśród innych gałęzi prawa. Są to normy: generalne (odnoszące się do ogółu adresatów – np. wszystkich obywateli czy przedsiębiorców), abstrakcyjne (odnoszące się do pewnego rodzaju sytuacji, a nie do konkretnych przypadków – np. normy regulujące zasady prowadzenia działalności gospodarczej) oraz materialne (ustalające konkretne prawa i obowiązki podmiotów). W odróżnieniu od prawa cywilnego, które reguluje relacje między równoprawnymi podmiotami, prawo administracyjne reguluje relacje, gdzie jedna ze stron (organ administracji) ma pozycję nadrzędną i działa w imieniu państwa. Normy te oddziałują bezpośrednio poprzez ustanawianie obowiązków, których realizacja jest nadzorowana przez organy administracyjne, oraz przyznawanie uprawnień jednostkom, z których mogą one korzystać w relacjach z administracją publiczną.

Normy prawa administracyjnego pełnią kluczową funkcję w regulacji działań administracji publicznej. Ich oddziaływanie może być dwojakie. Po pierwsze, jest to oddziaływanie bezpośrednie – normy te bezpośrednio nakładają na jednostki określone obowiązki i przyznają im uprawnienia. Przykładem może być obowiązek płacenia podatków, regulowany przepisami prawa podatkowego, czy prawo do złożenia wniosku o wydanie pozwolenia na budowę. Realizacja tych norm podlega stałej kontroli organów administracji, które mają obowiązek monitorowania przestrzegania prawa oraz reagowania na jego naruszenia. Po drugie, to oddziaływanie pośrednie – normy prawa administracyjnego mogą być stosowane przez organy administracyjne w formie decyzji administracyjnych. Przykładem jest wydanie decyzji o zatwierdzeniu planu zagospodarowania przestrzennego lub nakazie rozbiórki nielegalnie postawionej budowli. W takich przypadkach normy te są konkretne i stosowane indywidualnie w odniesieniu do określonych sytuacji i podmiotów[2].

Jak zostało wspomniane, jednym z kluczowych elementów, który odróżnia prawo administracyjne od innych gałęzi prawa, jest możliwość zastosowania przymusu państwowego w celu egzekwowania jego postanowień. Przymus państwowy oznacza, że w przypadku niewykonania obowiązków wynikających z norm prawa administracyjnego, organy administracyjne mogą zastosować środki przymusu, aby wymusić ich realizację. Dla przykładu, organy administracyjne mogą nałożyć kary pieniężne, zająć mienie lub podjąć inne środki w celu wyegzekwowania należności czy nałożonych obowiązków.

Prawo administracyjne pełni fundamentalną rolę w zapewnieniu porządku publicznego i regulowaniu działań administracji w sposób sprawiedliwy i przejrzysty. Jego normy stanowią ramy prawne, w których funkcjonuje administracja publiczna, zapewniając, że jej działania są zgodne z prawem i służą interesowi publicznemu.

Geneza prawa administracyjnego

Poza tym, prawo administracyjne, jak je znamy dzisiaj, jest wynikiem długotrwałego procesu historycznego, który rozpoczął się pod koniec XVIII wieku. Jego korzenie są ściśle związane z dwoma kluczowymi wydarzeniami: rewolucją francuską (1789–1799) oraz rozwojem prawa publicznego w okresie absolutyzmu oświeconego[3].

Rewolucja francuska była nie tylko burzliwym okresem politycznych i społecznych zmian, ale również punktem zwrotnym w kształtowaniu nowoczesnego prawa administracyjnego. Przed rewolucją, we Francji panował absolutyzm, gdzie monarcha posiadał niemal nieograniczoną władzę, a jednostki były postrzegane przede wszystkim jako poddani. Rewolucja francuska zmieniła ten stan rzeczy, przekształcając poddanych w obywateli i wprowadzając nowe koncepcje prawne oraz administracyjne. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 roku była jednym z kluczowych dokumentów rewolucji, który wyznaczył podstawowe zasady równości i wolności. Obywatele zyskali prawa i wolności, a administracja publiczna zaczęła być postrzegana jako służba publiczna mająca na celu ochronę tych praw. Wprowadzenie zasady równości wobec prawa i idei praworządności stworzyło podstawy dla rozwoju prawa administracyjnego, które miało teraz regulować relacje między państwem a nowymi obywatelami, a nie poddanymi.

Z drugiej strony, rozwój prawa administracyjnego w Europie kontynentalnej był ściśle związany z praktykami rządzenia w państwach absolutyzmu oświeconego, takich jak Prusy, Austria czy Rosja. Władcy absolutni, tacy jak Fryderyk II Wielki czy Józef II, wprowadzili szereg reform mających na celu efektywne zarządzanie państwem oraz rozwój gospodarczy i społeczny. Państwa te wprowadzały szczegółowe przepisy dotyczące różnych aspektów życia publicznego i prywatnego, od regulacji gospodarczych po normy społeczne. Administracja publiczna miała ogromny wpływ na codzienne życie obywateli, a prawo administracyjne było narzędziem realizacji polityki państwowej. W rezultacie, zakres oddziaływania prawa administracyjnego w tych państwach był niezwykle szeroki, co czasami prowadziło do nadmiernej regulacji i ingerencji w życie obywateli. Mimo to, te działania przyczyniły się do powstania bardziej zorganizowanych i nowoczesnych systemów administracyjnych, które miały wpływ na kształtowanie się późniejszych systemów prawa administracyjnego w Europie.

Przełom XIX i XX wieku przyniósł zmiany w postrzeganiu roli administracji publicznej i prawa administracyjnego, co było związane z rozwojem idei liberalnych. Państwo liberalne, w przeciwieństwie do absolutyzmu, koncentrowało się na ograniczeniu interwencji państwa w życie obywateli i promowaniu indywidualnej wolności oraz gospodarki wolnorynkowej. W tym okresie przepisy prawa administracyjnego miały na celu przede wszystkim wyznaczenie ram działania administracji publicznej. Prawo to określało kompetencje i procedury działania organów administracji, ale jednocześnie starało się minimalizować ingerencję państwa w życie prywatne i gospodarcze obywateli[4].

Administracja publiczna była postrzegana głównie jako aparat wykonawczy, którego zadaniem było utrzymanie porządku publicznego, ochrona praw obywatelskich oraz świadczenie podstawowych usług publicznych. Jednak wraz z postępem gospodarczym i społecznym oraz pojawieniem się nowych wyzwań, takich jak industrializacja, urbanizacja i wzrost nierówności społecznych, wzrosła potrzeba bardziej aktywnej roli państwa. W miarę jak państwa zaczęły angażować się w regulację rynku pracy, ochronę środowiska, zapewnianie opieki społecznej i inne obszary życia publicznego, zakres oddziaływania prawa administracyjnego zaczął się rozszerzać.

Ekspansja prawa administracyjnego była szczególnie widoczna w krajach, które przyjęły model państwowego interwencjonizmu. Państwo stało się bardziej zaangażowane w regulację gospodarki i społeczeństwa, co wymagało wprowadzenia nowych przepisów administracyjnych i zwiększenia roli administracji publicznej. Normy prawa administracyjnego zaczęły obejmować coraz szersze obszary życia, od ochrony pracy po zarządzanie zasobami naturalnymi. W tym kontekście, prawo administracyjne ewoluowało, aby sprostać rosnącym wymaganiom i oczekiwaniom społeczeństwa. Administracja publiczna musiała nie tylko wykonywać funkcje regulacyjne, ale również aktywnie działać na rzecz zapewnienia dobrobytu obywateli i wspierania rozwoju gospodarczego[5].

Źródła prawa administracyjnego

W systemach prawa kontynentalnego, także nazywanych systemami prawa cywilnego, zbiór źródeł prawa administracyjnego jest bardziej złożony i zróżnicowany w porównaniu do innych gałęzi prawa. Prawo administracyjne cechuje się wyjątkową różnorodnością aktów prawnych, które regulują funkcjonowanie administracji publicznej. Te akty, często pochodzące bezpośrednio od organów administracji, obejmują statuty, regulaminy, a także akty prawa miejscowego. Dodatkowo, do specyficznych źródeł prawa administracyjnego zaliczają się akty planowania oraz normy techniczne, które w innych gałęziach prawa pełnią znacznie mniejszą rolę.

W przeciwieństwie do bardziej jednolitych zbiorów źródeł prawa, takich jak kodeksy cywilne czy karne, prawo administracyjne korzysta z szerokiego spektrum aktów normatywnych, które są tworzone przez samą administrację publiczną. Akty prawa miejscowego odgrywają bowiem kluczową rolę w regulowaniu kwestii o charakterze lokalnym. W systemach prawa kontynentalnego, akty te mają istotne znaczenie w prawie administracyjnym, w odróżnieniu od innych gałęzi prawa, gdzie pełnią mniejszą rolę. Akty prawa miejscowego to przepisy wydawane przez organy samorządu terytorialnego lub administracji rządowej na poziomie lokalnym. Przykłady takich aktów obejmują m.in. uchwały rady gminy. W odróżnieniu od przepisów ogólnokrajowych, akty prawa miejscowego mają zastosowanie tylko na określonym terytorium i są dostosowane do specyficznych potrzeb lokalnych społeczności.

Zróżnicowany charakter źródeł prawa administracyjnego wynika z potrzeby regulowania szerokiego spektrum działań administracji publicznej, które obejmują zarówno codzienne zarządzanie, jak i długoterminowe planowanie strategiczne. W odróżnieniu od prawa cywilnego, które operuje na podstawie jednolitych kodeksów, prawo administracyjne musi być elastyczne i dostosowane do specyficznych potrzeb różnych sektorów i poziomów administracji. Dzięki temu, prawo administracyjne może skutecznie reagować na zmieniające się warunki społeczne i gospodarcze, a także dostosowywać się do wymagań międzynarodowej współpracy. Wprowadzenie specyficznych źródeł prawa, takich jak akty prawa miejscowego, pozwala na bardziej efektywne zarządzanie zasobami publicznymi i koordynację działań administracyjnych na różnych poziomach.

Mimo tego, kluczowe znaczenie w tym kontekście mają także różnego rodzaju akty prawne na poziomie ustaw. Można wymienić tutaj np. Kodeks postępowania administracyjnego[6], Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi[7] czy też ustawy takie jak Prawo budowlane[8] czy też ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym[9].

Podział prawa administracyjnego

Oprócz tego, w Polsce prawo administracyjne dzieli się na kilka głównych podkategorii: prawo administracyjne ustrojowe, materialne i procesowe. Dodatkowo, wyróżnia się także prawo urzędnicze, które dotyczy statusu urzędników publicznych. Istotnym aspektem jest również złożoność norm prawnych regulujących różne obszary życia społecznego i gospodarczego, które można określić jako tzw. kompleksowe gałęzie prawa administracyjnego.

Pierwsze z nich, czyli prawo administracyjne ustrojowe reguluje strukturę i organizację administracji publicznej. Określa, jak są zorganizowane i jak funkcjonują organy administracji na różnych szczeblach: centralnym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Do kluczowych aktów prawnych w tej kategorii należą np. Konstytucja RP[10] (określa podstawowe zasady funkcjonowania państwa, w tym zasady działania administracji publicznej) czy też ustawy o samorządzie gminnym, powiatowym i wojewódzkim. Prawo administracyjne ustrojowe definiuje również relacje między różnymi organami władzy oraz zasady ich współpracy. Ma to na celu zapewnienie spójności i efektywności działania administracji publicznej, co jest kluczowe dla skutecznego zarządzania państwem.

Drugie z nich, czyli prawo administracyjne materialne dotyczy praw i obowiązków obywateli oraz organów administracji publicznej. Określa, jakie uprawnienia mają obywatele w relacji z administracją publiczną, a także jakie obowiązki mają organy administracji wobec obywateli. Prawo administracyjne materialne obejmuje szeroki zakres norm, które regulują konkretne obszary życia społecznego i gospodarczego. Dotyczy to m.in. ochrony środowiska, zdrowia publicznego, edukacji, transportu i wielu innych dziedzin.

Trzecim ze wskazanych jest prawo administracyjne procesowe, które określa zasady i procedury postępowania administracyjnego. Jego celem jest zapewnienie sprawiedliwego, skutecznego i transparentnego rozpatrywania spraw administracyjnych. Prawo administracyjne procesowe gwarantuje, że administracja publiczna działa w sposób transparentny i zgodny z prawem, a obywatele mają zapewnioną możliwość obrony swoich praw. Poza tym, niektórzy wyróżniają także m.in. prawo urzędnicze, będące częścią prawa administracyjnego, które reguluje status prawny i obowiązki urzędników publicznych. Obejmuje przepisy dotyczące np. zatrudnienia, wynagrodzenia, odpowiedzialności i etyki urzędniczej[11].

Prawo administracyjne można również podzielić na tzw. kompleksowe gałęzie prawa, które obejmują specyficzne obszary regulacji. Do najważniejszych z nich należą np. prawo łowieckie, prawo morskie, prawo lotnicze, prawo oświatowe, prawo budowlane czy też prawo nieruchomości. Nadto, wiele ustaw regulujących kwestie administracyjno-prawne jednocześnie odnosi się do aspektów prawa cywilnego lub prawa karnego. Przykładem mogą być przepisy dotyczące odpowiedzialności dyscyplinarnej urzędników publicznych, które nie są stricte regulacjami karnymi, ale mają związek z zasadami odpowiedzialności cywilnej i dyscyplinarnej. Prawo administracyjne, poprzez swoją złożoność i szeroki zakres regulacji, często przenika inne dziedziny prawa, co wymaga ścisłej współpracy i harmonizacji między różnymi systemami prawnymi.

Cechy prawa administracyjnego

Specyficzne cechy prawa administracyjnego odróżniają je od innych gałęzi prawa, takich jak prawo cywilne czy karne. Przede wszystkim, prawo administracyjne zajmuje się regulacją działania państwa, rozumianego jako podmiot władzy publicznej. W tym kontekście państwo występuje jako strona dominująca, posiadająca kompetencje do narzucania określonych obowiązków i egzekwowania prawa. Dlatego niezbędne jest ustalenie precyzyjnych norm i zasad, które kontrolują działania państwa, aby zapobiegać nadużyciom i zapewnić ochronę praw obywateli. Wprowadzenie norm prawnych w tym obszarze ma na celu zrównoważenie władzy państwa i ochronę jednostek przed arbitralnymi działaniami organów administracyjnych.

Nadto, jedną z kluczowych różnic między prawem administracyjnym a prawem cywilnym jest charakter regulowanych relacji. Prawo administracyjne odnosi się do stosunków między podmiotami nierównoważnymi: państwem, które działa w imieniu władzy publicznej, i obywatelem, który musi podporządkować się wydawanym przez państwo decyzjom. W przeciwieństwie do prawa cywilnego, które reguluje stosunki między równoważnymi podmiotami prywatnymi, prawo administracyjne często ustawia obywatela w pozycji podporządkowanej wobec organów administracyjnych. Ta nierównowaga jest podstawą do zastosowania specyficznych środków prawnych, które mają na celu ochronę interesów jednostki i zapewnienie jej sprawiedliwego traktowania.

Po trzecie, w prawie administracyjnym nie obowiązuje tradycyjny układ „uprawnienie-obowiązek”, który jest typowy dla prawa cywilnego. Podmiot prawa, który posiada obowiązek, nie musi w stosunku do uprawnionego niczego świadczyć, a obowiązek ten nie jest ekwiwalentem uprawnienia. To oznacza, że obowiązek administracyjny nie jest wykonywany dla kogoś lub wobec kogoś. Analogicznie, uprawnienie administracyjne nie jest realizowane w stosunku do drugiej strony i nie jest bezpośrednio powiązane z jej sytuacją prawną. Ten brak wzajemności sprawia, że relacje w ramach prawa administracyjnego są jednostronne, a działania administracji publicznej są skierowane na realizację celów publicznych, a nie na ochronę interesów indywidualnych stron[12].

Dodatkowo, prawo administracyjne można niekiedy według wielu autorów określić mianem „prawa obywatelskiego„, ponieważ w dużej mierze determinuje ono status obywatela w państwie. Reguluje nie tylko prawa i obowiązki obywateli wobec państwa, ale także zasady korzystania z usług publicznych, warunki prowadzenia działalności gospodarczej oraz interakcje z administracją publiczną. Dzięki prawu administracyjnemu obywatele mogą korzystać z różnych form ochrony prawnej oraz mają zapewnioną możliwość odwoływania się od decyzji administracyjnych. W ten sposób prawo administracyjne pełni kluczową rolę w kształtowaniu relacji obywatelskich i zapewnieniu praworządności.

Po piąte, prawo administracyjne nadaje władztwo organom administracyjnym, umożliwiając im realizację celów publicznych przypisanych tym organom. Władztwo administracyjne oznacza uprawnienie do wydawania decyzji administracyjnych, które mają charakter wiążący dla obywateli i innych podmiotów. Celem tego władztwa jest realizacja zadań publicznych, takich jak utrzymanie porządku publicznego, ochrona środowiska, zdrowia publicznego, czy zarządzanie przestrzenią publiczną. W ramach swojej działalności administracja publiczna działa na podstawie i w granicach prawa, co zapewnia, że jej działania są zgodne z zasadami legalności i proporcjonalności.

Do tego, warto wskazać, że każda norma prawna ma swojego adresata, na którego oddziałuje i wywołuje widoczne skutki w jego funkcjonowaniu i życiu. W przypadku prawa administracyjnego adresatem jest zarówno państwo, jak i obywatele. Prawo administracyjne ma za zadanie kształtować działania państwa w sposób, który zapewnia efektywną i sprawiedliwą administrację, jednocześnie chroniąc prawa jednostek. Oddziaływanie norm administracyjnych na państwo polega na regulacji kompetencji i procedur działania organów administracyjnych, co ma na celu zapewnienie transparentności i odpowiedzialności władzy publicznej. Dla obywateli prawo administracyjne stwarza ramy do interakcji z administracją publiczną, umożliwiając korzystanie z ich praw i egzekwowanie obowiązków[13].

Po siódme, jednym z głównych celów prawa administracyjnego jest wprowadzanie i utrzymanie porządku publicznego. Porządek ten odnosi się zarówno do ładu społecznego, jak i do funkcjonowania administracji publicznej. Prawo administracyjne określa zasady, według których działa administracja, co zapobiega chaosowi i nadużyciom w realizacji zadań publicznych. Działa na rzecz harmonizacji i koordynacji działań różnych organów administracyjnych, co jest niezbędne do sprawnego funkcjonowania państwa. Ponadto, poprzez regulacje dotyczące porządku publicznego, prawo administracyjne dba o bezpieczeństwo i dobrobyt obywateli, zapewniając ramy prawne dla ich codziennego życia

Wreszcie, mówiąc o cechach prawa administracyjnego, ta gałąź prawa posiada swoje cele i zadania, które muszą być realizowane w sposób efektywny i zgodny z prawem. Cele te obejmują szeroki zakres działań, od zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, przez ochronę środowiska, aż po zarządzanie usługami publicznymi. Realizacja tych celów wymaga od administracji publicznej stosowania odpowiednich procedur i narzędzi prawnych, co jest kluczowe dla osiągnięcia zamierzonych rezultatów. W tym kontekście prawo administracyjne pełni rolę instrumentu umożliwiającego administracji publicznej realizację jej misji i celów w sposób zgodny z zasadami praworządności i sprawiedliwości.

Funkcje prawa administracyjnego

Prawo administracyjne, będące kluczową gałęzią prawa publicznego, pełni wiele istotnych funkcji w organizacji i funkcjonowaniu administracji publicznej oraz w relacjach między państwem a obywatelami. Funkcje te można rozumieć jako role, które prawo administracyjne odgrywa w społeczeństwie i w systemie prawnym. Obejmują one regulację działalności organów administracji, ochronę interesów jednostki, zapewnienie porządku publicznego oraz realizację celów społecznych i gospodarczych państwa.

Pierwsza z omawianych, czyli funkcja regulacyjna prawa administracyjnego polega na ustalaniu zasad i norm, które określają sposób działania administracji publicznej. Prawo administracyjne definiuje kompetencje i zadania organów administracyjnych, struktury organizacyjne oraz procedury, jakie muszą być stosowane. Przykłady obejmują przepisy dotyczące organizacji urzędów, procedur wydawania decyzji administracyjnych czy zasady nadzoru nad działalnością administracji. Dzięki temu prawo administracyjne zapewnia, że administracja działa w sposób uporządkowany, zgodny z prawem i efektywny. Jest to kluczowe dla utrzymania praworządności i zapobiegania nadużyciom władzy[14].

Po drugie, to funkcja ochronna. Prawo administracyjne odgrywa istotną rolę w ochronie praw jednostki. Przepisy administracyjne chronią obywateli przed arbitralnymi decyzjami organów władzy publicznej, zapewniając im możliwość odwoływania się od decyzji administracyjnych oraz dostęp do sądów administracyjnych. Na przykład, przepisy o postępowaniu administracyjnym przewidują zasady, które muszą być przestrzegane przez organy administracyjne, takie jak obowiązek uzasadniania decyzji czy prawo do bycia wysłuchanym. Prawo administracyjne gwarantuje również dostęp do informacji publicznej i ochronę danych osobowych, co wzmacnia przejrzystość działań administracji i zabezpiecza interesy obywateli.

Kolejna z nich to funkcja stabilizacyjna. Jednym z podstawowych zadań prawa administracyjnego jest utrzymanie porządku publicznego i stabilności społecznej. Normy prawa administracyjnego regulują kwestie związane z bezpieczeństwem publicznym, zdrowiem, ochroną środowiska i zarządzaniem przestrzenią publiczną. Na przykład, przepisy dotyczące ruchu drogowego, budowy i użytkowania budynków, ochrony środowiska czy zarządzania kryzysowego mają na celu zapewnienie, że społeczeństwo funkcjonuje w bezpiecznych i przewidywalnych warunkach. Stabilizacyjna funkcja prawa administracyjnego pozwala na harmonijne współistnienie różnych interesów społecznych i gospodarczych, minimalizując ryzyko konfliktów i chaosu.

Czwartą z wymienionych jest funkcja adaptacyjna. Prawo administracyjne musi być elastyczne i zdolne do adaptacji w odpowiedzi na zmieniające się warunki społeczne, gospodarcze i technologiczne. Funkcja adaptacyjna prawa administracyjnego polega na umożliwieniu administracji publicznej reagowania na nowe wyzwania i zmieniające się potrzeby społeczeństwa. Przykładem jest wprowadzanie nowych regulacji dotyczących technologii cyfrowych, ochrony danych osobowych w erze cyfrowej czy regulacji związanych z ochroną środowiska i zrównoważonym rozwojem. Dzięki tej funkcji prawo administracyjne może efektywnie wspierać innowacje i adaptować się do dynamiki współczesnego świata, zapewniając odpowiednie ramy prawne dla nowych inicjatyw i rozwiązań[15].

Kolejna ze wskazanych to funkcja instrumentalna. Prawo administracyjne służy jako narzędzie do realizacji polityki publicznej i celów społeczno-gospodarczych państwa. Funkcja instrumentalna polega na wykorzystywaniu norm administracyjnych do wdrażania programów rządowych i polityk sektorowych, takich jak polityka zdrowotna, edukacyjna, gospodarcza czy polityka społeczna. Przykładem mogą być regulacje dotyczące systemu opieki zdrowotnej, subsydiów dla rolnictwa, programów mieszkaniowych czy ochrony socjalnej. Dzięki funkcji instrumentalnej, prawo administracyjne pozwala państwu skutecznie realizować swoje strategie i plany, przyczyniając się do rozwoju społecznego i gospodarczego oraz poprawy jakości i życia obywateli.

Następną z funkcji jest funkcja kontrolna. Prawo administracyjne pełni również istotną funkcję kontrolną, zapewniając nadzór nad działaniami administracji publicznej oraz monitorowanie przestrzegania przepisów prawnych. Funkcja ta obejmuje mechanizmy kontroli wewnętrznej, takie jak audyty i inspekcje, oraz kontrolę zewnętrzną, prowadzoną przez niezależne instytucje, takie jak sądy administracyjne czy organy ochrony praw obywatelskich (np. Rzecznik Praw Obywatelskich). Kontrola administracyjna jest kluczowa dla zapewnienia, że działania administracji są zgodne z prawem, transparentne i odpowiedzialne. Przykładem są procedury odwoławcze i sądowa kontrola decyzji administracyjnych, które pozwalają na weryfikację ich legalności i zgodności z prawami jednostek.

Po siódme, funkcja rozwojowa. Prawo administracyjne wspiera rozwój społeczny, gospodarczy i infrastrukturalny poprzez regulacje sprzyjające inwestycjom i innowacjom. Funkcja rozwojowa polega na tworzeniu warunków prawnych, które stymulują rozwój sektorów kluczowych dla gospodarki, takich jak budownictwo, energetyka, transport czy technologie informacyjne. Przykładem mogą być przepisy dotyczące planowania przestrzennego, zezwoleń na budowę, ochrony środowiska, czy regulacje wspierające działalność gospodarczą i innowacje technologiczne. Dzięki tej funkcji, prawo administracyjne pomaga w tworzeniu sprzyjających warunków do wzrostu i modernizacji różnych sektorów gospodarki, co przyczynia się do ogólnego rozwoju kraju.

Wreszcie, po ósme, trzeba wskazać, że prawo administracyjne pełni także funkcję wychowawczą, kształtując postawy obywatelskie i promując przestrzeganie norm prawnych w społeczeństwie. Przepisy administracyjne wpływają na zachowanie jednostek i instytucji, ucząc ich odpowiedzialności społecznej, poszanowania prawa i współpracy na rzecz dobra publicznego. Przykładem mogą być regulacje dotyczące ochrony środowiska, które promują ekologiczne postawy i zachowania, czy przepisy związane z bezpieczeństwem publicznym, które uczą odpowiedzialności za wspólne dobro. Funkcja wychowawcza prawa administracyjnego przyczynia się do budowania świadomości prawnej i wzmacniania kultury praworządności w społeczeństwie.

Zasady prawa administracyjnego

Prawo administracyjne, jako kluczowy filar systemu prawa publicznego, opiera się na fundamentalnych zasadach, które zapewniają sprawne i sprawiedliwe funkcjonowanie administracji publicznej oraz ochronę praw obywateli. Zasady te kształtują sposób działania organów administracyjnych i określają relacje między administracją a jednostkami. Poniżej przedstawione są wybrane zasady prawa administracyjnego, które mają szczególne znaczenie w polskim systemie prawnym[16].

Pierwszą z omawianych jest zasada rozstrzygania wątpliwości interpretacyjnych na korzyść strony (art. 7a KPA). Zasada ta w kontekście prawa administracyjnego odnosi się do rozstrzygania wszelkich niejasności w przepisach na korzyść obywatela. Oznacza to, że gdy przepisy prawa administracyjnego są niejednoznaczne lub budzą wątpliwości, organ administracyjny powinien interpretować je w sposób najbardziej korzystny dla strony postępowania administracyjnego. Zasada ta ma na celu ochronę interesów obywateli i zapobieganie nadużyciom ze strony administracji. Przykładem może być sytuacja, w której przepis nie precyzuje jednoznacznie wymagań dla uzyskania pozwolenia – organ administracyjny powinien wówczas wydać decyzję w sposób przychylny dla wnioskodawcy.

Kolejna zasada to zasada współdziałania organów administracji (art. 7b KPA). Współdziałanie organów administracyjnych jest kluczowe dla skutecznego i sprawnego funkcjonowania administracji publicznej. Zasada ta nakłada na organy administracji publicznej obowiązek współpracy i koordynacji działań w celu realizacji zadań publicznych. Organy te powinny wymieniać informacje, konsultować swoje działania i wspólnie podejmować decyzje, które wymagają współdziałania kilku organów. Zasada współdziałania przyczynia się do eliminowania biurokratycznych barier i usprawnienia procesów administracyjnych, co z kolei przekłada się na bardziej efektywną obsługę obywateli. Przykładem tej zasady jest współpraca pomiędzy urzędami gminnymi a instytucjami centralnymi w procesie wydawania zezwoleń na inwestycje, gdzie konieczne jest skoordynowanie działań różnych szczebli administracji[17].

Następną jest zasada pogłębiania zaufania obywateli do administracji (art. 8 KPA). Budowanie zaufania obywateli do administracji publicznej jest fundamentalnym celem każdej demokratycznej administracji. Zasada ta zobowiązuje organy administracyjne do działania w sposób uczciwy, transparentny i przewidywalny, co zwiększa zaufanie społeczeństwa do instytucji państwowych. Administracja powinna działać w interesie publicznym, z poszanowaniem praw i wolności obywateli oraz w sposób, który minimalizuje ryzyko arbitralnych i niesprawiedliwych decyzji. Przykłady praktycznego stosowania tej zasady to przejrzyste procedury przetargowe, jasne i uzasadnione decyzje administracyjne oraz równe traktowanie wszystkich obywateli bez względu na ich status społeczny.

Czwarta zasada to zasada udzielania informacji obywatelom (art. 9 KPA). Prawo obywateli do informacji jest kluczowym elementem demokracji i transparentności w administracji publicznej. Zasada ta zobowiązuje organy administracyjne do dostarczania obywatelom informacji dotyczących ich praw, obowiązków oraz procedur administracyjnych. Administracja musi być otwarta na udzielanie odpowiedzi na zapytania obywateli oraz udostępniać dokumenty i dane publiczne, chyba że są one chronione tajemnicą ustawową. Dzięki tej zasadzie obywatele mają możliwość lepszego zrozumienia działań administracji i skuteczniejszego korzystania ze swoich praw. Przykładem jest obowiązek publikowania przez urzędy informacji o planowanych działaniach, takich jak zmiany w planie zagospodarowania przestrzennego, oraz udostępnianie protokołów z posiedzeń organów decyzyjnych.

Jak wskazywał zaś Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 29 maja 2024 roku: ,,Wynikający z art. 9 k.p.a. obowiązek udzielania stronie pełnej informacji spoczywa na organie władzy publicznej zawsze wtedy, gdy informacja dotyczy okoliczności faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie praw i obowiązków strony będących przedmiotem postępowania. Celem udzielania tego rodzaju informacji będzie zawsze konieczność zapobieżenia szkodzie z powodu nieznajomości prawa. Z omawianej zasady wynika więc bezwzględny zakaz wykorzystywania przez organy administracji nieznajomości prawa przez obywateli lub przerzucanie skutków nieznajomości prawa przez urzędników na obywateli”[18].

Kolejna to zasada praworządności, znana również jako zasada legalizmu, która stanowi fundament funkcjonowania administracji publicznej (art. 6 KPA). Oznacza ona, że wszelkie działania administracyjne muszą być zgodne z obowiązującym prawem. Organy administracyjne mogą podejmować decyzje i wykonywać swoje zadania jedynie na podstawie i w granicach prawa. Zasada ta chroni obywateli przed arbitralnością administracji i zapewnia, że władza publiczna działa w sposób przewidywalny i zgodny z przepisami. Przykładem zastosowania zasady praworządności jest wymóg, aby decyzje administracyjne były oparte na jasnych przepisach prawa i odpowiednio uzasadnione, co pozwala na ich weryfikację i kontrolę sądową.

Następną omawianą jest zasada prawdy obiektywnej, która to wymaga, aby organy administracyjne opierały swoje decyzje na rzeczywistym stanie faktycznym i dowodach (art. 7 KPA). Oznacza to, że administracja powinna dążyć do pełnego i rzetelnego ustalenia faktów, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej. Organ administracyjny ma obowiązek przeprowadzenia postępowania dowodowego, które pozwoli na obiektywną ocenę sytuacji. Zasada ta ma na celu zapewnienie, że decyzje administracyjne są sprawiedliwe, prawidłowe i oparte na rzeczywistości[19].

Jeszcze inne zasady na jakie warto wskazać to między innymi:

• Zasada wysłuchania stron – oznacza ona, że przed podjęciem jakiejkolwiek decyzji administracyjnej, która może wpłynąć na prawa lub obowiązki jednostki, organ administracyjny jest zobowiązany wysłuchać wszystkich zainteresowanych stron. Celem tej zasady jest zapewnienie, że decyzje są podejmowane po uwzględnieniu wszystkich istotnych informacji i argumentów.
• Zasada przekonywania – odnosi się do obowiązku organów administracyjnych, aby podejmowane przez nie decyzje były uzasadnione i zrozumiałe dla stron postępowania. Organy te muszą jasno i rzetelnie uzasadniać swoje decyzje, podając podstawy prawne i faktyczne, które do nich doprowadziły. Celem tej zasady jest zbudowanie zaufania obywateli do administracji oraz umożliwienie stronom zrozumienia motywów i zasadności wydanej decyzji (art. 11 KPA).
• Zasada szybkości i prostoty postępowania – jest kluczowa dla zapewnienia efektywności administracji publicznej. Oznacza ona, że organy administracyjne powinny prowadzić postępowania w sposób sprawny, bez zbędnej zwłoki, oraz unikać nadmiernej biurokracji. Administracja powinna dążyć do jak najszybszego zakończenia sprawy, przy jednoczesnym zachowaniu jej prawidłowego przebiegu.
• Zasada nakłaniania do ugody – promuje rozwiązywanie sporów administracyjnych w drodze porozumienia między stronami, zamiast poprzez formalne postępowanie administracyjne lub sądowe. Organy administracyjne powinny podejmować działania mające na celu zachęcanie stron do zawarcia ugody, co może przyczynić się do szybszego i bardziej satysfakcjonującego dla wszystkich zainteresowanych rozwiązania sporu.
• Zasada pisemności postępowania – nakłada na organy administracyjne obowiązek dokumentowania wszystkich istotnych elementów postępowania administracyjnego w formie pisemnej. Dotyczy to zarówno samych decyzji administracyjnych, jak i innych czynności proceduralnych, takich jak składanie wniosków, oświadczeń czy prowadzenie dowodów (art. 14 KPA).
• Zasada oceny działania urzędów – odnosi się do obowiązku prowadzenia regularnych ocen efektywności, legalności i rzetelności działania organów administracyjnych. Organy te powinny podlegać kontrolom wewnętrznym i zewnętrznym, które umożliwiają ocenę ich funkcjonowania oraz identyfikację obszarów wymagających poprawy.
• Zasada dwuinstancyjności – gwarantuje stronom prawo do odwołania się od decyzji administracyjnych do organu wyższej instancji. Oznacza to, że jeśli strona nie zgadza się z decyzją organu pierwszej instancji, może wnieść odwołanie do organu wyższej instancji, który ponownie rozpatrzy sprawę. Dwuinstancyjność postępowania administracyjnego zapewnia dodatkową ochronę praw jednostki oraz możliwość skorygowania ewentualnych błędów popełnionych przez organy administracyjne (art. 15 KPA).
• Zasada trwałości decyzji ostatecznych – oznacza, że decyzje administracyjne, które stały się ostateczne, powinny być stabilne i nie powinny być łatwo zmieniane. Ma to na celu zapewnienie pewności prawnej i stabilności sytuacji prawnej stron. Niemniej jednak, decyzje te mogą być zaskarżane do sądu administracyjnego, jeśli są sprzeczne z prawem. Zaskarżalność decyzji do sądu administracyjnego daje stronom dodatkową ochronę prawną, umożliwiając kontrolę legalności działań administracyjnych przez niezależny sąd (art. 16 KPA)[20].

Zasady prawa administracyjnego odgrywają zatem z uwagi na to kluczową rolę w kształtowaniu relacji między administracją publiczną a obywatelami. Zapewniają one, że działania administracyjne są sprawiedliwe, efektywne i zgodne z prawem. Zasady takie jak wysłuchanie stron, przekonywanie, szybkość i prostota postępowania, nakłanianie do ugody, pisemność postępowania, ocena działania urzędów, dwuinstancyjność oraz trwałość decyzji ostatecznych i zaskarżalność decyzji do sądu administracyjnego stanowią fundamenty, które chronią prawa obywateli i gwarantują transparentność oraz odpowiedzialność administracji publicznej.

Można także wskazać, że prawo administracyjne w Polsce nieustannie ewoluuje, odpowiadając na zmieniające się potrzeby społeczne, technologiczne i gospodarcze. Współczesne wyzwania obejmują kwestie takie jak:

• Cyfryzacja administracji publicznej – wprowadzanie e-usług, e-dokumentów, i cyfrowych platform komunikacji.
• Integracja z prawem Unii Europejskiej – dostosowanie przepisów do standardów i wymogów UE.
• Zwiększenie efektywności i przejrzystości – uproszczenie procedur administracyjnych i zwiększenie ich przejrzystości.