Wstęp
Na początku należy wspomnieć, że niniejszy artykuł jest czternastym z serii artykułów (oraz materiałów wideo) dotyczących prawa pracy. Dla osób, które nie czytały poprzednich artykułów zapraszamy do lektury tutaj, natomiast wszystkie z artykułów oraz odcinków wideo można czytać/oglądać niezależnie od siebie. Zapraszamy też na nasz kanał YouTube ,,Prawo dla Ciebie” i zachęcamy do zostawienia subskrypcji. Na gruncie tego artykułu omówione zostaną natomiast podstawowe kwestie związane ze sporami ze stosunku pracy.Spory ze stosunku pracy przed sądem
Przede wszystkim, trzeba wskazać, że rozpatrywanie sporów o roszczenia ze stosunku pracy uregulowane jest na gruncie Działu dwunastego Kodeksu pracy[1]. Zgodnie z art. 292 § 1 Kodeksu pracy, pracownik może dochodzić swych roszczeń ze stosunku pracy na drodze sądowej. Wspomniane prawo wynika z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej[2], zgodnie z którym każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Tryb postępowania przed sądami pracy regulują odpowiednie przepisy Kodeksu pracy, a także oraz przepisy Kodeksu postępowania cywilnego[3] we właściwym zakresie. W sprawach ze stosunku pracy obowiązują bowiem procedury określone w postępowaniu cywilnym, ale ważne są także odpowiednie wyjątki i wyłączenia na gruncie prawa pracy (które mają w tym zakresie pierwszeństwo). Możliwość odwołania się do sądu jest natomiast szczególnym przejawem realizacji przez prawo funkcji ochronnej – zwłaszcza w przypadku ustania stosunku pracy[4]. Dodatkowo, według postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 1983 roku: ,,Sprawami o roszczenia ze stosunku pracy są te, dla których podstawę faktyczną i prawną dla dochodzonego roszczenia stanowi stosunek pracy powstały między innymi na podstawie umowy o pracę”[5]. Pojęcie „sprawy z zakresu prawa pracy” jest zatem przedmiotowo szersze od pojęcia „sprawy ze stosunku pracy”; obejmuje ono bowiem również sprawy związane ze stosunkiem pracy, ale nie będące roszczeniem ze stosunku pracy[6]. Sprawy o roszczenia ze stosunku pracy rozstrzygają sądy powszechne, tj. sądy rejonowe albo sądy okręgowe w I instancji, najczęściej w zakresie funkcjonujących tam wydziałów pracy. Podobnie w sądach okręgowych tworzy się m.in. wydział pracy albo wydział pracy i ubezpieczeń społecznych do rozpoznawania spraw z zakresu prawa pracy[7]. Nie podlegają jednak właściwości sądów pracy spory dotyczące ustanawiania nowych warunków pracy i płacy oraz stosowania norm pracy. Powództwo w sprawie z zakresu prawa pracy można wytoczyć bądź przed sąd ogólnie właściwy dla pozwanego, bądź przed sąd, w którego obszarze właściwości praca jest, była lub miała być wykonywana. Można w tym zakresie wskazać także np. na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1994 roku, według którego ,,Pracownik może dochodzić swych roszczeń na drodze sądowej przed właściwym sądem pracy, jeżeli rozpoznanie roszczeń majątkowych ze stosunku służbowego, do którego z mocy odrębnych przepisów stosuje się przepisy kodeksy pracy, nie zostało przekazane przepisami szczególnymi do rozpatrzenia określonemu organowi w drodze postępowania administracyjnego”[8].Właściwość sądu
W sprawach z zakresu prawa pracy także działa ogólna zasada wynikająca z postępowania cywilnego – sądem pierwszej instancji jest sąd rejonowy, jeśli przepis szczególny nie stanowi inaczej (art. 16 kpc). Do właściwości sądów okręgowych jako sądów pierwszej instancji, należą natomiast sprawy przekazane na rzecz tych sądów w ramach art. 17 kpc – zwłaszcza sprawy o prawa niemajątkowe oraz o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa 75 000 zł. Według zaś art. 461 § 1(1), do właściwości sądów rejonowych, bez względu na wartość przedmiotu sporu, należą sprawy z zakresu prawa pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy, a także sprawy dotyczące kar porządkowych i świadectwa pracy oraz roszczenia z tym związane. Dodatkowo, w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych organizacje pozarządowe za zgodą pracownika lub ubezpieczonego wyrażoną na piśmie, mogą wytaczać powództwa na rzecz pracownika lub wnosić odwołania od decyzji organów rentowych, a także przystępować do nich w toczącym się postępowaniu. Pełnomocnikiem pracownika lub ubezpieczonego może być przedstawiciel związku zawodowego lub inspektor pracy albo pracownik zakładu pracy. Ciekawą instytucją na gruncie prawa pracy jest także to, że jeżeli pracownik dokonał wyboru jednego z przysługujących mu alternatywnie roszczeń, a zgłoszone roszczenie okaże się nieuzasadnione, sąd może z urzędu uwzględnić inne roszczenie alternatywne. Wynika to z ochrony pracownika jako słabszej strony stosunku pracy oraz działania w razie wątpliwości na jego korzyść.Terminy i pisma procesowe
Jeśli chodzi zaś o terminy dochodzenia roszczeń związanych z ustaniem stosunku pracy, to ogólną zasadą zgodnie z art. 264 § 1 Kodeksu pracy, odwołanie od wypowiedzenia umowy o pracę wnosi się do sądu pracy w ciągu 21 dni od dnia doręczenia pisma wypowiadającego umowę o pracę. Ten sam termin obowiązuje w przypadku wnoszenia żądania przywrócenia do pracy lub odszkodowania oraz żądania nawiązania umowy o pracę. Można także krótko wspomnieć o możliwości przywrócenia terminu – jeżeli pracownik nie złożył – bez swojej winy – wspomnianych wcześniej żądań albo wniosku o sprostowanie świadectwa, sąd pracy na jego wniosek postanowi przywrócenie uchybionego terminu[9]. Wniosek o przywrócenie terminu wnosi się do sądu pracy w ciągu 7 dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminu, a we wniosku należy uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające przywrócenie terminu. W praktyce z zakresu prawa pracy najczęściej pisma procesowe wysyłane w zakresie tej gałęzi prawa odnoszą się do postępowania pojednawczego przed sądem pracy i komisją pojednawczą (np. wnioski pracownika o rozpoznanie jego roszczeń), pozwy wnoszone przez pracownika (np. odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę, o zapłatę odszkodowania czy też o zapłatę zadośćuczynienia z tytułu mobbingu), pozwy wnoszone przez pracodawcę (np. z powodu naruszenia zakazu konkurencji) czy też inne pisma wnoszone w toku procesu (wnioski dowodowe, odpowiedzi na pozew oraz inne). Trzeba pamiętać o ogólnych zasadach wynikających z postępowania cywilnego, zgodnie z którymi w ramach pozwu należy pamiętać o wskazaniu w piśmie miejsca i daty, sądu, do którego wnosi się pismo, oznaczenia stron wraz ich danymi (oraz ew. danymi pełnomocnika), podanie wartości przedmiotu spory (jeżeli jest to sprawa majątkowa), a także wskazanie tytułu pisma, żądań, wniosków, uzasadnienia, listy załączników oraz podpisu.Komisja pojednawcza
Jednakże przed skierowaniem sprawy na drogę sądową pracownik może żądać wszczęcia postępowania pojednawczego przed komisją pojednawczą. Co do zasady bowiem, pracodawca i pracownik powinni dążyć do polubownego załatwienia sporu ze stosunku pracy. Komisje pojednawcze powoływane mogą być w celu polubownego załatwiania sporów o roszczenia pracowników ze stosunku pracy. Według art. 244 § 3 Kodeksu pracy, komisję pojednawczą powołują wspólnie pracodawca i zakładowa organizacja związkowa, a jeżeli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa – pracodawca, po uzyskaniu pozytywnej opinii pracowników. W tym trybie ustala się zasady i tryb powoływania komisji, czas trwania kadencji oraz liczbę członków komisji. W zakresie członków komisji pojednawczej istnieją jednak określone wyłączenia – nie mogą być nimi np. radcowie prawni, główni księgowi albo osoby zarządzające zakładem pracy w imieniu pracodawcy. Komisja pojednawcza wybiera ze swego grona przewodniczącego komisji oraz jego zastępców i ustala regulamin postępowania pojednawczego. Sprawowanie obowiązków członka komisji pojednawczej jest funkcją społeczną. Jednakże członek komisji pojednawczej zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w pracach komisji. Pracodawca jest obowiązany także zapewnić komisji pojednawczej warunki lokalowe oraz środki techniczne umożliwiające właściwe jej funkcjonowanie (np. właściwe narzędzia, pomieszczenia oraz inne)[10]. Podstawową rolą komisji pojednawczej jest wszczęcie i prowadzenie postępowania. Komisja pojednawcza wszczyna postępowanie na wniosek pracownika zgłoszony na piśmie lub ustnie do protokołu. Ustawa nie przewiduje jednak możliwości wszczęcia postępowania pojednawczego na wniosek pracodawcy[11]. Komisja pojednawcza przeprowadza postępowanie pojednawcze w zespołach składających się co najmniej z 3 członków tej komisji. Komisja pojednawcza powinna dążyć, aby załatwienie sprawy w drodze ugody nastąpiło w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku, a ugodę zawartą przed komisją pojednawczą wpisuje się do protokołu posiedzenia zespołu. Protokół podpisują strony i członkowie zespołu[12]. W razie niewykonania ugody przez pracodawcę podlega ona wykonaniu w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, po nadaniu jej przez sąd pracy klauzuli wykonalności. W zakresie zawieranej ugody można wskazać np. na wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 marca 1996 roku, według którego ,,Dopuszczalność zawierania ugód pozasądowych pomiędzy pracownikiem, a zakładem pracy ograniczają w istotny sposób przepisy prawa pracy. Takim przepisem jest art. 84 k.p. stwierdzający, że pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia”[13]. Wobec tego, niedopuszczalne jest zawarcie ugody, która byłaby sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Co więcej, w praktyce może dojść także do przekazania sprawy wszczętej przed komisją pojednawczą, sądowi pracy. Jeżeli postępowanie przed komisją pojednawczą nie doprowadziło do zawarcia ugody, komisja na żądanie pracownika, zgłoszone w terminie 14 dni od dnia zakończenia postępowania pojednawczego, przekazuje niezwłocznie sprawę sądowi pracy. Wniosek pracownika o polubowne załatwienie sprawy przez komisję pojednawczą zastępuje pozew. Pracownik zamiast zgłoszenia tego żądania może jednak wnieść pozew do sądu pracy na zasadach ogólnych. Poza tym, pracownik może wystąpić do sądu pracy w terminie 30 dni od dnia zawarcia ugody z żądaniem uznania jej za bezskuteczną, jeżeli uważa, że ugoda narusza jego słuszny interes.Sąd polubowny
Poza tym, zgodnie z art. 1164 Kodeksu postępowania cywilnego, dopuszczalne jest również poddanie sporu ze stosunku pracy pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Wówczas wymagany jest tzw. zapis na sąd polubowny. Zapis na sąd polubowny obejmujący spory z zakresu prawa pracy może być sporządzony tylko po powstaniu sporu i wymaga zachowania formy pisemnej. Uregulowanie to odnosi się wyłącznie do sporów z zakresu prawa pracy i nie może być rozciągany na spory z zakresu ubezpieczeń społecznych[14]. Wówczas poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego wymaga umowy stron, w której należy wskazać przedmiot sporu lub stosunek prawny, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć. Zapis na sąd polubowny może wskazywać stały sąd polubowny jako właściwy do rozstrzygnięcia sporu. Jeżeli strony nie postanowiły inaczej, wiąże je regulamin stałego sądu polubownego obowiązujący w dacie wniesienia pozwu. Wówczas sprawa toczy się przed odpowiednim sądem polubownym. Strony mogą w umowie określić liczbę sędziów sądu polubownego (arbitrów), a jeśli strony tego nie zrobią, powołuje się sąd polubowny w składzie trzech arbitrów. Strony mogą ustalić sposób powoływania arbitrów – arbitrem może być osoba fizyczna bez względu na obywatelstwo, mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Arbitrem nie może być natomiast sędzia państwowy (który nie jest w stanie spoczynku). Sąd polubowny może orzekać o swej właściwości, w tym o istnieniu, ważności albo skuteczności zapisu na sąd polubowny. W postępowaniu przed sądem polubownym strony powinny być traktowane równoprawnie, a strony mogą ustanowić odpowiednie zasady postępowania przed sądem polubownym. Po rozpoznaniu sprawy, sąd polubowny rozstrzyga spór według prawa właściwego dla danego stosunku, a gdy strony go do tego wyraźnie upoważniły – według ogólnych zasad prawa lub zasad słuszności. Wyrok sądu polubownego powinien być sporządzony na piśmie i podpisany przez arbitrów, którzy go wydali, powinien on także zawierać motywy rozstrzygnięcia. Akta sprawy wraz z oryginałem wyroku sąd polubowny składa w sądzie. W określonych przypadkach strony mogą w drodze skargi żądać uchylenia wyroku sądu polubownego. Strony mogą także zawrzeć ugodę przed sądem polubownym. Jeżeli strony zawarły ugodę przed sądem polubownym, sąd polubowny umarza postępowanie. [1] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1320 z późn. zm.). [2] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.). [3] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1575 z późn. zm.). [4] J. Piątkowski [w:] Kodeks pracy. Komentarz. Tom II. Art. 114-304(5), wyd. V, (red.) K. W. Baran, Warszawa 2020, art. 242. [5] Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 1983 roku, sygn. akt I PZ 3/83. [6] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 19 stycznia 1993 roku, sygn. akt III APr 1/93. [7] K. Gonera [w:] Kodeks pracy. Komentarz, wyd. VII, (red.) L. Florek, Warszawa 2017, art. 262. [8] Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1994 roku, sygn. akt III PO 6/94. [9] https://kadry.infor.pl/kodeks-pracy/spory-ze-stosunku-pracy/750778,Przywrocenie-terminu-do-wniesienia-odwolania-od-wypowiedzenia-umowy-o-prace.html (dostęp online 22.03.2021). [10] E. Maniewska [w:] K. Jaśkowski, E. Maniewska, Komentarz aktualizowany do Kodeksu pracy, LEX/el. 2021, art. 258. [11] U. Bakuń-Nawłoka, Wybrane aspekty sądowych i pozasądowych sposobów rozwiązywania indywidualnych sporów pracowniczych, Repozytorium Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 17. [12] Art. 252 Kodeksu pracy. [13] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 marca 1996 roku, sygn. akt III APr 11/96. [14] A. Jakubecki [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom V. Art. 1096-1217, (red.) T. Wiśniewski, Warszawa 2021, art. 1164.DARMOWY KURS I SZKOLENIE ONLINE PRAWO PRACY 2021
Przy okazji zapraszamy na darmowy kurs (szkolenie) online z prawa pracy 2021 prowadzony przez nas tutaj.Kurs prawo pracy – Spory ze stosunku pracy. Jak wysłać pozew do sądu? Szkolenie #14.